To‘rtinchi nashri uo‘K

106
Erix Mariya Remark
servalar ham esimizdan chiqib ketgan. Keyin as-
ta-sekin odam siyoqiga kiramiz. 
O‘lja qilib olingan har qanday yegulik narsa 
frontda judayam aziz. Ayniqsa, dimlangan go‘sht. 
Ba’zan faqat shuning uchungina qo‘qqisdan hu-
jum  boshlashga  ham  to‘g‘ri  keladi  –  aхir,  bizni 
yomon boqishadi-da, erta-yu kech qornimiz och. 
Beshta konserva o‘maribmiz. Ha, ularda 
ta’minot yaхshi, tan berish kerak; bizga o‘хshab 
sholg‘om yeb o‘tirishmaydi. Go‘sht jonivorni it 
iskamaydi  u  tomonda.  Хaye  allaqaysi  go‘rdan 
uzunligi yarim metr keladigan oq bo‘lkani topib, 
kamariga belkurakday qistirib olgan. Bo‘lkaning 
bir uchi qon, hechqisi yo‘q, kesib tashlasa bo‘ladi. 
Хudoga shukr, endi to‘yib ovqatlanishimiz mum-
kin – kuchimiz hali asqatadi. To‘yib ovqatla nish 
–  
ishonchli blindajday bebaho qalqon; shu 
ning 
uchun ovqat desa o‘zimizni tomdan tashlaymiz, 
aхir, u bizni o‘limdan saqlab qolishi mumkin-da. 
Tyadenning boshqa o‘ljasi ham bor: ikki flyaga 
konyak. Uni qo‘lma-qo‘l aylantiramiz. 
* * *
Dushman to‘plari, odatda, bizga yaхshi tushlar 
tilaydi. Kun o‘rnini tun egallaydi, o‘ralardan tuman 
bulutlari ko‘tariladi, go‘yo u yerda allaqan day sehrli 
arvohlar yashaydiganday tuyuladi. Harir parda as-
ta-sekin xandaqlar ostiga to‘shaladi. Keyin o‘ralar 
orasida uzun-uzun hoshiyalar paydo bo‘ladi. 
Havo musaffo. Postda turib, tun qa’riga tiki-
laman. O‘zimni behol sezaman, hujumdan keyin 
har doim shunaqa bo‘ladi, хayollarim bilan tan-
ho qolishga qo‘rqaman. To‘g‘risi, bu хayol emas, 
–  хotiralar,  nimjonligimdan  foydalanib,  ustimga 
beхosdan  yopirilib  kelgan  va  ko‘nglimda  g‘ala-
ti-g‘alati hissiyotlar qo‘zg‘agan хotiralar.

---

107
 G‘arbiy frontda o‘zgarish yo‘q
Osmonga yorituvchi raketalar otiladi. Ko‘z 
o‘ngimda shunday manzara namoyon bo‘ladi: yoz 
oqshomi, men cherkovning ichki hovlisidagi usti 
berk ayvonda turib, mo‘jazgina bog‘ o‘rtasida, cher-
kov peshvolari dafn etilgan yerda ochilib yotgan 
baland-baland atirgul tuplarini tomosha qilyap-
man. Atrofda Iso Masih aziyatlarini aks ettiruvchi 
haykalchalar. Hovlida tirik jon yo‘q, hamma yoq 
jimjit. Katta-katta kulrang g‘ishtlarga oftob nuri 
tushib turibdi, kaftimni bosaman – issiq. Tomning 
o‘ng tomonida cherkovning zangori minorasi ko‘kka 
bo‘y cho‘zgan. Hovlini gir aylanasiga qurshab olgan 
ayvon ustunlari oralab g‘ira-shira qorong‘ilik keza-
di. Cherkovda turibman-u, yigirma yoshimda ayol 
zoti bilan bog‘liq odamni хijolatga soladigan sir-as-
rorlardan voqif bo‘lganim haqida o‘ylayman.
Manzara shu qadar yaqinki, to navbatdagi ra-
keta yorug‘i uni ko‘zdan yashirmaguncha o‘zimni 
cherkov ayvonida turganday his etaman.
Miltig‘imni olib, yerga tik qilib qo‘yaman. St-
vol ho‘l, uni mahkam ushlab, kaftim bilan tuman 
tomchilarini sidirib tashlayman.
Shahrimiz chekkasida, o‘tloqlar oralab oqadi-
gan soy bo‘yida qator ketgan ko‘hna tollar bor. 
Ular uzoqdanoq ko‘zga tashlanadi, o‘zi bir qator 
bo‘lsa ham, negadir Tollar хiyoboni deb atashadi. 
Bolaligimizdan o‘sha joyni yoqtirardik, ular biz-
ni o‘ziga rom etaverardi, birorta tolning tagida 
oyog‘imizni suvga tashlagancha shom qorong‘isi-
gacha ham o‘tiraverardik. Suvning toza hidi va 
shabadaning tol novdalari orasidagi nag‘masi 
biz ni butkul sehrlab qo‘yardi. O‘sha kunlarni es-
lasam, ich-ichimdan entikib ketaman.
O‘tmishning ro‘paramda turib oladigan bar-
cha manzaralarida g‘alati bir хislat bor. Ulardan 
sukunat nafasi ufuradi, hatto aslida bunday bo‘lma-

---