“To’qimachilik materialshunosligi” kafedrasi

6

5

7

4

3

9

10

2

1

11

12

41

3-jadval

Gazlamaning

nomi

Suv

o’tkazmaslik

Rang

mustahkamlik

G’ijimlanmaslik Kirishish,

%

tanda

arqoq

tanda arqoq

Tabiiy

charm

1000

mm.simob.ust

5 ball

149

° 142°

2

1.8

Plashbop

material

(oq)

200

mm.simob.ust

5 ball

142

° 138°

2.6 2.15

Plashbop

material

(yashil)

185

mm.simob.ust

5 ball

148

° 160°

3.4 2.26

4-jadval

Gazlamaning

nomi

Artikuli Tola  tarkibi

Yuza

zichligi

Zichligi

O’rilish

turi

tanda arqoq

tanda

arqoq

Plashbop

material

(oq)

42320 lavsan Poliefir

210  950 640 Polotno

Kapron  paxta

jun

140  110 Trikotaj

Plashbop

material

(yashil)

82011 Nitron

lavsan

Nitron

lavsan

180  590 400 Polotno

Kapron,  paxta,

jun

140  190 Trikotaj

42

6.  Astar   uchun  material  tanlash

 Ustki  kiyimlarning  teskari  tomonida,  pidjak  va  jaket  yenglarida

,    belbog’larida    va    boshqa    kiyim    qismlarida    astari    bo’ladi.    Astar

nafaqat  kiyimning  teskari  tomonini  bezatish  uchun,  balki  kiyimning

tashqi  ko’rinishini  yaxshilash ,  uni  kiyib  yurish  va  yechish  paytida

qulaylikni  ta’minlash  uchun  va  buyumlardan  foydalanish  davrini

oshirish  uchun  qo’yiladi.  Shuning  uchun  astarlik  materiallar  hozirgi

zamon  modasi  yo’nalishiga   mos  kelishi  shart,  uning  ishqalanishga

chidamliligi  yuqori

(Paltolar  uchun  2000 davr,  kostyumlar  uchun  1500

davr,  plashlar  uchun  1000 davrdan  kam  bo’lmasligi  kerak

).  Bo’yoqi

ishqalansh,  ter,  kimyoviy  tozalash  ta’siriga  chidamli  bo’lishi  kerak

(4

balldan  kam  bo’lmasligi kerak

).  Astarning  kirishishi  avra  materialning

kirishishidan    ortiq    bo’lmasligi    kerak.    Astar      buyumning    umumiy

oqirligini   oshirmasligi  lozim.  Astar  materiallarning  yuza  zichligiga

ko’ra,    ular    yengil,    o’rta    va    oqir    materiallarga    bo’linadi.    Yengil

astarlar

(90gr/m

2

 gacha

)  yuza  zichligi  200 gr/m

2

 gacha  bo’lgan  avra

materiallardan  tikilgan  erkak  va ayollar  palto  va  kostyumlarida,  bolalar

kostyumlarida  ishlatiladi.  O’rta  astarlar

(91-120 gr/m

2

)  yuza  zichligi

200-350 gr/m

2

 gacha  bo’lgan  avra  materiallardan  tikilgan  buyumlarda

ishlatiladi.

Bu  talablarga  asosan  sun’iy  va  sintetik  iplardan  olingan  ipak

gazlamalari  javob  beradi.  Bu  gazlamalarda  quyidagichiziqiy  zichlikli

iplar  qo’llaniladi: tanda  va  arqoqda  11-16,6  teksli  viskoza  iplari;  tanda

va  arqooqda  6,7  teksli  kapron  iplari;  tandada – 13,3  teksli  viskoza  ipi,

arqoqda – 6,7 teksli  kapron  ipi;  tandasida  13,3-16,6  teksli  viskoza  ipi,

arqoqida  18,5-25  teksli  paxta  tolasidan olingan  ip;  tandasida – 13,3

teksli    viskoza    ipi,    arqoqida    16,6    teksliatsetat    ipi.  Bu

gazlamalarningnomlari

:astarlik  gazlama, astarlik  sarja,  atlas.  O’rilishlari

– sarja,  atlas.  Atsetat  ipidan  olingan  astarlar  kam   ishlatiladi,  chunki

ularning  ishqalanishga  chidamliligi  uncha  yuqori  emas.  Ba’zida  uncha

qimmat  bo’lmagan  va  bolalar  buyumlarida  astar  sifatida  paxta  tolali

satin  va  lastik  gazlamalari  ham  qo’llaniladi.  Ba’zi  buyumlarda  sintetik

iplardan  to’qilgan  yengil

(80-130gr/m

2

)  trikotaj  matolari  ishlatiladi.

Ularning  ishqalanishga  chidamliligi  2000 davrdan ko’p.  oxirgi paytlarda

paxta  va lavsan  tolalari aralashmasidan

(33 foiz  paxta – 67 foiz  lavsan )

sarja    o’rilishdagi    astarlik    gazlama    ishlab    chiqarilyapti.    Uning    yuza

zichligi – 135gr/m

43

6.1  Ekspert  usulida  astar    materialiga  qo’yiladigan

talablarning  eng  ahamiyatlisini  aniqlash

          

Tikuvchilik   materiallarining   sifat   ko’rsatkichlarini   ekspert

baholash  uchun   sotsiologik  tadqiqotlardan  keyin  iste’molchilar  yoki

mutaxassis-ekspertlarning  m  so’rov  ma’lumotlaridan  foydalaniladi,

ya’ni  qo’shimcha  n  tanlangan  x

1,

x

2,….,

x

n

  material  xossalariga  ularning

ahamiyatliligi  uchun  pog’onali  baho  beriladi  hamda  muhimroq  bo’lgan

R

=1    pog’onali    sifat    ko’rsatkichlari    bilan,    kamroq    ahamiyatga    ega

bo’lganlari        R

=n    pog’onali  sifat  ko’rsatkichlari  bilan  belgilanadi.

Olingan    natijalar  1-jadvalga    to’ldiriladi    va    ekspertlarning    o’zaro

kelishuvidagi  baholash  xususiyati  bo’icha  konkordatsiya  koeffitsienti

hisoblanadi.

   Ba’zi    bir    eksperrtlarning    ayrim    xossalarini    bir    xil    baholanish

ahamiyatini  bergan  bo’lishi  mumkin,  ammo      har  bir  ekspert  uchun

barcha  ko;rsatkichlarning  pog’onalari  yig’indisi  doimiy   qoladi

:

å

=

n

i

ji

R

1

=

(1+2+3+…+n ) =0,5n(n+1)

( )

1

å

=

n

i

ji

R

1

=0,5n

(n+1)=0,5*7*(7+1) =28

Materialning  har  bir  xossasi  uchun  ko’ndalangi  bo’yicha  pog’onalar

yig’indisi

å

=

=

m

i

ij

i

R

s

1

 m  va  n ga  bog’liq  bo’lib,  faqat  bitta  jadval  yoki

m  va  n doimiy  bo’lganda  materialning  alohida  xossalarining

ahamiyatsizligi  haqida  muhokama  qilish  uchun  qo’llanilishi  mumkin.

Materialning  alohida xossalarining  ahamiyatliligidagi

i

g

    va

0

i

g

ahamiyatli  koeffitsientlarini  baholash  qulaydir.

Boshlanishida  har  bir  n  tanlangan  xossalaridan  hamda

0

=

i

g

,

mn

s

s

i

=

=

max

 kam  bo’lmagan  xossalari  uchun  barcha  ekspertlarning

pog’onali  baholashi  to’liq  mos  kelishida  ahamiyatli  koeffitsientlar

( )

1

formula  bo’yicha  aniqlanadi

:

(

)

å

å

=

=

-

-

=

-

-

=

n

i

ij

i

n

i

i

i

i

R

m

mn

s

mn

s

s

s

s

1

2

1

max

max

g

( )

2

Formulani  tengligini  e’tiborga  olsak ,  unda

( )

2

 formula  quyidagi

ko’rinishga  keladi

44

(

)

1

5

,

0

-

-

=

n

mn

S

mn

i

i

g

( )

3

Ko’proq  ahamiyatli

n

2

max

=

g

,

1

=

å

i

g

  xossalariga  egaligidagi

( )

3

formula  bo’yicha  barcha  ekspertlarning  baholashi  to’g’ri  keladi.

(

)

1

5

,

0

1

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

09

,

0

210

20

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

50

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

2

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

21

,

0

210

45

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

25

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

3

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

16

,

0

210

33

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

37

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

4

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

04

,

0

210

9

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

61

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

5

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

14

,

0

210

29

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

31

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

6

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

03

,

0

210

6

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

64

70

=

=

-

-

(

)

1

5

,

0

7

-

-

=

n

mn

S

mn

i

g

=

(

)

30

,

0

210

58

1

7

*

7

*

10

*

5

,

0

12

70

=

=

-

-

 Barcha  sifat  ko’rsatkichlari  bir  xil  ahamiyatliligida

n

i

1

=

g

=0.14  ga

teng  bo’ladi.

Barcha    sifat    ko’rsatkichlari    n

o

    dan    ko’proq    ahamiyatlisi    uchun

i

g

>

n

1

=0,14  ajratiladi  va  ular  uchun  ahamiyatli  koeffitsient  quyidagi

formula  bo’yicha  aniqlanadi

:

å

-

-

=

o

n

io

o

io

io

S

mnn

S

mn

1

g

( )

4

Bu  yerda

:

o

n -  ko’proq  tashlangan ahamiyatli  xossalarning  soni;

45

io

S

 -  har  bir  tashlangan  xossalari  uchun  pog’onalar  yig’indisi.

å

-

-

=

o

n

io

o

io

o

S

mnn

S

mn

1

2

g

33

,

0

136

45

74

3

*

7

*

10

25

7

*

10

=

=

-

-

=

å

-

-

=

o

n

io

o

io

o

S

mnn

S

mn

1

3

g

24

,

0

136

63

74

3

*

7

*

10

37

7

*

10

=

=

-

-

=

å

-

-

=

o

n

io

o

io

o

S

mnn

S

mn

1

7

g

42

,

0

295

58

74

3

*

7

*

10

12

7

*

10

=

=

-

-

=

8-jadvalda  ahamiyatli  tashlangan

1

x

,

2

x

,

4

x

,

6

x

(

)

4

=

o

n

xossalar  berilgan.

Tashlangan  ko’rsatkichlarning  nisbiy  ahamiyatliligi  quyidagi  formula

bo’yicha aniqlanadi

:

min

g

g

d

io

io

=

( )

5

Bu  yerda

:

min

g

 - tashlangan  xossalarning  ahamiyatli  koeffitsientlaridan

eng  kichigi.

min

2

2

g

g

d

o

o

=

4

,

1

24

,

0

33

,

0

=

=

min

4

3

g

g

d

o

o

=

1

24

,

0

24

,

0

=

=

min

6

6

g

g

d

o

o

=

75

,

1

24

,

0

42

,

0

=

=

Tashlangan  ahamiyatli  sifat  ko’rsatkichlarini quyidagi  formula

yordamida  ham  aniqlasa  bo’ladi

:

å

=

o

n

io

io

io

S

S

1

100

100

g

( )

6

Bu  yerda

:

io

S  - har  bir  tashlangan  ko’rsatkichlar  uchun pog’onalar

yig’indisi.

Ekspertlarning  baholashdagi  o’zaro  kelishuvchanligini  aniqlashda

ekspertlarning  boshlang’ich  pog’onali  baholash  natijalaridan

foydalaniladi. Alohida  ekspertlar  turli  sifat  ko’rsatkichlarini  bir  xilda

baholasa,   unda  jadvalda

j

T

  qiymati  qo’shiladi  va  quyidagi  formula

yordamida  hisoblanadi

:

46

(

)

å

-

=

u

j

j

j

t

t

T

1

3

12

1

( )

7

Bu  yerda

:  u – j  ta ekspertning  bir  xil  baholashdagi  pog’onalar  soni;

j

t

- j ta   ekspertning  bir  xil  pog’onadagi baholashlari  soni.

Boshlanishida  barcha  ko’rsarkichlar  uchun  pog’ona  yig’indisining

o’rtachasi  topiladi

:

(

)

1

5

,

0

1

1

±

=

=

å

n

m

S

n

S

n

i

( )

8

So’ngra,

(

)

S

S

i

r

-

,

(

)

S

S

i

r

-

2

  qiymatlar aniqlanib,  1-jadvalning oxirgi  ikki

qatoriga  yoziladi.

(

)

=

-

å

2

1

n

i

S

S

2216

O’zaro  kelishuvchanlik  koeffitsienti  quyidagi  formula  yordamida

aniqlanadi

:

(

)

(

)

å

å

=

-

-

-

=

m

j

j

n

i

T

m

n

n

m

S

S

W

1

2

2

1

2

2

1

( )

9

(

)

(

)

å

å

=

-

-

-

=

m

j

j

n

i

T

m

n

n

m

S

S

W

1

3

2

1

2

12

1

(

)

79

,

0

0

7

7

*

10

*

12

1

2216

3

2

=

-

-

=

Uning  ahamiyatliligini  baholash  uchun

2

c

 mezon  hisoblanadi

:

2

c

(

)

1

-

=

n

Wm

( )

10

2

c

=0,79*10*

(7-1)=47.4

2

c

=47.4

> 21,7  dan o’nta  ekspertning  pog’onali  baholashdagi

ahamiyatli  kelishuvchanligiga ega  bo’lamiz.

47

5-jadval

№

Gazlamani   xossalari

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 g’ijimlanmaslik

5 5 4 5 6 6 5 5 5 4

2

Kirishish

2 2 5 2 2 2 1 3 1 5

3

Sitiluvchanlik

4 6 3 4 3 3 3 4 4 3

4  Ishqalanishga  

chidamlilik

6 3 7 6 7 7 6 7 6 6

5  Rang  

mustahkamlik

3 4 2 3 4 4 4 2 3 2

6 Bikrlik

7 7 6 7 5 5 7 6 7 7

7

Elektrozaryadlanuvchanlik

1 1 1 1 1 1 2 1 2 1

6-jadval

m     n

X

1

X

2

X

3

X

4

X

5

X

6

X

7

å

R

1

5

2

4

6

3

7

1

28

2

5

2

6

3

4

7

1

28

3

4

5

3

7

2

6

1

28

4

5

2

4

6

3

7

1

28

5

6

2

3

7

4

5

1

28

6

6

2

3

7

4

5

1

28

7

5

1

3

6

4

7

2

28

8

5

3

4

7

2

6

1

28

9

5

1

4

6

3

7

2

28

10

4

5

3

6

2

7

1

28

i

S

50

25

37

61

31

64

12

i

S

mn

-

20

45

33

9

29

6

58

i

g

0.09

0.21

0.16 0.04 0.14 0.03

0.3

io

g

--

0.33

0.24 --

--

--

0.42

io

d

--

1.4

1

--

--

--

1.75

S

S

i

-

10

15

3

21

9

24

28

(

)

2

S

S

i

-

100

225

9

441 81

576

784 2216

48