Topografik anatomiya o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi N. H. Shomirzayev

250
Chov kanalining tarkibi. Chov kanali orqali erkaklarda urug‘ tizimchasi
hamda undan tashqarida n.ilioinguinalis et r.genitalis n.genitofemoralis o‘tadi.
Urug‘ tizimchasi, funiculus spermaticusning qobig‘ini ichki urug‘ fassiyasi
hosil qiladi. Uning ustidan birin-ketin m.cremaster, fascia cremasterica va fascia
spermatica externa qoplaydi.
Urug‘ tizimchasining tarkibi quyidagi tuzilmalardan iborat: urug‘ yo‘li, ductus
deferens qon tomirlari - a. et v.deferentiales, aa.testicularis et cremasterica,
g‘ujumsimon vena chigali (plexus venosus pampiniformis), limfa tomirlari, nerv-
lar, qorinpardaning qin o‘simtasi. Urug‘ yo‘li moyak qon tomirlaridan orqada va
ichkarida joylashadi.
Ayollarda kanal orqali bachadonning yumaloq boylami bilan qorinpardaning
qin o‘simtasi (n.ilioinguinalis et r.genitalis n.genitofemoralis) o‘tadi. Qorinpardaning
qin o‘simtasi to‘liq bekilmagan hollarda, uning ichida Nukiy kanali hosil bo‘lib, katta
uyatli lablar sohasida kistalar yoki tug‘ma chov churralari paydo bo‘lishi mumkin.
QORIN BO‘SHLIG‘I
Qorinparda, peritoneum
Qorinparda seroz qobiq bo‘lib, qorin (va tos) devorlarini ichki tomondan
qoplovchi devor oldi – pariyetal varaq va unda joylashgan ichki a’zolarni o‘rovchi
visseral varaqdan iborat. Qorinpardaning ikkala varaqlari orasidagi yoriqsimon
bo‘shliq qorinparda bo‘shlig‘i deb yuritiladi; bu bo‘shliq erkaklarda berk bo‘lib,
ayollarda bachadon naylari orqali bachadon bo‘shlig‘i bilan, u orqali esa qin bilan
tutashgan. Qorinparda bo‘shlig‘ida 25-30 ml atrofida seroz suyuqlik bo‘ladi; un-
dagi bosim normal hollarda atmosfera bosimiga tenglashib, 0-0,25 (0,4) mm
sim.ust. ga yetadi. Ba’zi kasalliklarda qorinparda bo‘shlig‘ida suyuqlik, qon, yi-
ring to‘planganda, bo‘shliqning hajmi ham, undagi bosim ham ortadi.
Qorinparda kuchli antibakterial va plastik xususiyatlarga ega. Yaralarning
birlamchi bitishi faqatgina kesim qirralarining bir-biriga to‘liq tegib turishidagina
bo‘ladi.
Qorinparda katta retseptor maydon hisoblanadi. Uning katta yuzasi
yallig‘langanda qorinparda retseptor tuzilmalarining ta’sirlanishi markaziy nerv siste-
masining nerv hujayralarini toliqtiradi. Qorinparda katta tomirlar rezervuari bo‘lib,
yallig‘langanda staz natijasida unda ko‘p qon to‘planadi, bu esa gemodinamika-
ning kuchli buzilishiga olib keladi. Shuning uchun qorin bo‘shlig‘idagi a’zolarda
operatsiya o‘tkazilganda aseptika qoidalariga qat’iy amal qilish, a’zolar bilan ehti-
yotkor munosabatda bo‘lish va albatta, qorinpardaning uzluksizligini tiklash kerak.
Qorinpardaning pariyetal varag‘i qorin devorlarini ichki tomondan o‘rab,
undan yog‘ qatlami (qorinparda oldi, qorinparda osti, qorinparda usti, qorinparda
orti) bilan ajralib turadi, bu yog‘ qatlami qorinpardaning cho‘zilishida ma’lum
ahamiyatga ega.
Seroz qobiq bo‘la turib, qorinparda cho‘zilish xususiyatiga ega, bu normal
(masalan, homiladorlik) va patologik holatlarda kuzatilishi mumkin.
Qorinparda turli kristalloid eritmalar (masalan, fiziologik eritma va boshq.)
ni so‘rib olish xususiyatiga ega, kolloid eritmalar esa qiyinroq va sekinroq so‘riladi.
Bunda kristalloid eritmalar qon tomirlarga, kolloid eritmalar – limfatik tomirlarga
so‘riladi. Qorin devorining birmuncha isitilishi eritmalar so‘rilishining kucha-

---

251
177-rasm. Qorinning sagittal
kesimida qorinpardaning yo‘li
(yo‘nalishi yarim sxema
tarzida). Qorin aortasi
birmuncha o‘ngga siljitilgan
va kesilmay qoldirilgan.
1–diafragma; 2–kichik charvi;
3–charvi teshigi; 4–
truncus
coeliacus
; 5–
a
. 
mesenterica
superior
; 6–
pancreas
;
7–
a
. 
renalis
; 8–
cysterna
chyli
va
a
. 
testicularis
; 9–
duodenum
;
10–
a
. 
mesenterica
inferior
;
11–latero- va retroaortal limfa
tugunlari; 12–
mesenterium
;
13–
vasa
iliaca
comminia
;
14–katta charvi; 15 -
colon
transversum
; 16–
mesocolon
transversum
; 17–oshqozon;
18–jigar.
yishiga, sovitilishi esa, aksincha, pasayishiga olib keladi. Qorinpardaning bu xusu-
siyatidan hozirgi paytda umumiy og‘riqsizlantirishda foydalaniladi (masalan, gek-
senal to‘g‘ridan-to‘g‘ri qorin bo‘shlig‘iga quyilganda). Xuddi shu yo‘sinda ope-
ratsiyalar paytida ko‘pincha qorin bo‘shlig‘iga isitilgan fiziologik eritma qo‘yiladi
va hokazo.
Qorinpardaning qorin bo‘shlig‘idagi a’zolarning turli patologik holatlarida-
gi (yaralanish, qon ketishi, yallig‘lanishi, teshilishi va boshq.) ahamiyati ayniqsa
katta, bunda u patologik o‘choqni atrofdagi a’zolardan ajratib turish rolini bajara-
di. Bu yerda qorinpardaning juda kuchli plastik xususiyati namoyon bo‘ladi.
Qorinpardaning yo‘lini sxema tarzida qorin bo‘shlig‘ining shartli – sagittal
kesimida chizib ko‘rsatish mumkin (177-rasm).
Qorinparda qorinning oldingi devoridan diafragmaning pastki qavariq
yuzasiga o‘tadi va uni qoplaydi.
Diafragmadan qorinparda jigarning yuqori yuzasiga o‘tadi va ikkita boylam
hosil qiladi: bittasi sagittal tekislikda – lig.falciforme, ikkinchisi frontal tekislikda
– jigarning toj boylami (lig.coronarium hepatis). Qorin usti sohasida jigarning
darvozasi qismidan kindikka qarab sagittal yo‘nalishda jigarning yumaloq boyla-
mi boradi. Bu boylam bo‘ylab uning pastki qismida bekilib ketgan kindik venasi
yotadi. Jigarning yuqori yuzasidan qorinparda uning pastki yuzasiga o‘tadi va
jigar darvozasi yonidan oshqozonning kichik egriligi tomon yo‘nalib, kichik char-
vini hosil qiladi. Oshqozonning kichik egriligida qorinpardaning varaqlari bir-
biridan uzoqlashadi: biri – oshqozonning orqa devorini, ikkinchisi – oldingi de-
vorini qoplaydi. Oshqozonning katta egriligiga yetgach qorinpardaning varaqlari

---

252
yana qo‘shiladi, bunda oshqozonning katta egriligi bilan ko‘ndalang chambar ichak-
ka o‘tish joyida boylam (lig. gastrocolicum) hosil bo‘ladi. Uning davomi katta
charvini hosil qiladi: u qorinpardaning 4 varag‘idan iborat. Ulardan ikkitasi lig.
gastrocolicumning davomi bo‘lib, chanoqqacha tushadi, bu yerda qayrilib, yana
yuqoriga ko‘tariladi va ko‘ndalang chambar ichakka yetib boradi. Shunday qilib,
katta charvida 4 varaq hosil bo‘ladi.
Katta charvining orqadagi varaqlari oldingi varaqlari bilan birikadi. Ular
ko‘ndalang-chambar ichakni o‘rab, uning tutqichini hosil qiladi va oshqozon osti
bezi tomon yo‘naladi. Bu yerda qorinparda varaqlari yana bo‘linadi. Biri yuqo-
riga ko‘tariladi va charvi xaltaning orqa devorini qoplaydi. Boshqa varag‘i pastga
yo‘naladi va qorin bo‘shlig‘i pastki qavatining orqa devorini qoplaydi. Bu yerda
qorinparda o‘n ikki barmoq ichakning pastki gorizontal qismini qoplaydi, ingich-
ka ichaklar tutqichini hosil qiladi, yon taraflarda esa ko‘tariluvchi va tushuvchi
chambar ichaklarni qoplaydi.
O‘ng yonbosh chuqurchada qorinparda ko‘r ichakni, chap yonbosh chuqur-
chada S-simon ichakni qoplaydi va unga tutqich hosil qilib, kichik chanoq bo‘shlig‘i
tomon yo‘naladi. So‘ng uning devorlarini qoplab, qovuq hamda to‘g‘ri ichakning
visseral qoplamini, ayollarda esa yana bachadon va uning ortiqlari qoplamasini
hosil qiladi. Ayollarda qorinparda to‘g‘ri ichakni oldingi va yon tomonlardan
qoplab, qinning yuqori qismi va bachadonga o‘tadi, bu yerda u to‘g‘ri ichak bilan
bachadon orasidagi chuqurchani – orqa Duglas bo‘shlig‘ini hosil qiladi.
Bachadondan qovuqqa o‘tishda qorinparda yana bir cho‘ntak, oldingi Dug-
las bo‘shlig‘ini hosil qiladi. So‘ngra yana yuqoriga ko‘tarilib, qorinning oldingi-
ichki devorini qoplaydi.