Tizim va signallarni qayta ishlash O’quv uslubiy majmua

3.4. Signallarni interpolyatsiya va detsimatsiyalash
Diskretlash chastotasini o‘zgartirish. 
Turli xil signallarga raqamli ishlov 
berish vazifalarini hal qilishda signallarni diskretlash chastotasini oshirish yoki 
kamaytirish kerak bo‘ladi. Ushbu jarayon ko‘pincha ma’lumotlarni saqlash yoki 
uzatishda talab qilinadi. Saqlashda bu muammo kompakt disklar formatlari 
(diskretlash chastotasi 44,1 kGs) va R-DAT (Rotating-head Digital Audio Tape) 
raqamli yozuvlari (diskretlash chastotasi 48 kGs) o‘rtasida farqlar mavjud bo‘lganda 
paydo bo‘ladi. Ma’lumotlarni uzatishda Naykvist chastotasidan jiddiy og‘ishlar (u 
yoki bu tomonga) ma’lumotlar buzilishiga yoki aloqa kanalining to‘lib qolishiga olib 
kelishi mumkin [2, 3, 6, 8]. 
Ko‘pincha diskretlash chastotasining koeffitsiyentlari butun son emas. Ushbu 
koeffitsiyentning qiymatiga qarab, diskretlash chastotasini o‘zgartirishning quyidagi 
usullari mavjud. 
1. 
Interpolyatsiya
– diskretlash chastotasini butun songa oshirish. 
2. 
Detsimatsiya
(qisqartirish) – diskretlash chastotasini butun songa 
kamaytirish. 
3. 
Qayta diskretlash
– diskretlash chastotasini ixtiyoriy (ko‘pincha kasrli) 
marta o‘zgartirish. 
Diskretlash chastotasini o‘zgartirishda signalni dastlabki interpolyatsiya 
detsimatsiyalash talab qiladi. Diskretlash chastotasini oshirish va pasaytirish mavjud 

---

51 
ketma-ket tartibdagi signal qiymatlariga o‘zgartirish bilan bog‘liq. Diskretlash 
chastotasini oshirish orqali signal tarkibiga yangi qiymatlar qo‘shiladi, diskretlash 
chastotasini pasaytirganda esa qiymatlar soni kamayadi. 
Detsimatsiya
(qisqartirish). Diskretlash chastotasini N marta kamaytirish 
uchun har bir N-chi qiymatni dastlabki signal ketma-ketlikdan olish kifoya. Ammo, 
agar dastlabki signal spektri tarkibida yangi diskretlash chastotasining yarmidan 
kattaroq chastotalarni qamrab olsa (yangi Naykvist chastotasi), bu chiqish signali 
spektri tarkibida soxta chastota komponentlarining paydo bo‘lishiga olib keladi. 
Signaldagi soxta tarkibiy qismlarning paydo bo‘lish holatini oldini olish uchun 
haqiqiy signallarning spektrini cheklashning dastlabki protsedurasi talab qilinadi, 
ya’ni cheklash chastotasi Naykvist chastotasiga teng bo‘lgan past chastotali filtrdan 
foydalanish [9]. 
Buning uchun rekursiv bo‘lmagan (FIR-filtr) past chastotali filmtridan 
foydalanish samaraliroqdir. Shundan so‘ng, har bir kerakli N-chi qiymatni chiqarib 
tashlash orqali diskretlash chastotasini pasaytrish mumkin. Agar N butun son bo‘lsa 
qiymatni olib tashlash jarayoni qiyinchilik tug‘dirmaydi. Ammo, agar N kasr son 
bo‘lsa, ya’ni diskretlash chastotasi 1,5 baravar kamaytirish kerak bo‘lsa, vazifa 
ancha murakkablashadi.