Tilshunoslik nazariyasi

Til sotsiologiyasi.19 asr oxirida tilshunoslikda yangi yo‘nalishlar va maktablarning yuzaga chiqishi. Ularning til sotsiologiyasi va til tizimiga oid izlanishlari.Tildagi sotsiologik yo‘nalishning paydo bo‘lish omili. Til va jamiyat muammosining sotsiologik yo‘nalishning yuzaga chiqishdagi o‘rni. Lisoniy semantikaning ijtimoiy-psixologik hodisa ekanligi. P.Lafargning “Fransuz tili inqilobdan avval va so‘ng ” asarida ijtimoiy leksikologiya va semasiologiyaning o‘rganilishi. Tilning ijtimoiy tabiatga egaligi haqidagi K. Fossler maktabiga xos tadqiqotlar. Bu maktabning estetik idealizm nomi bilan yuritilishi. 19 asr oxirida rus tilshunosligida til sotsiologiyasi, stilistika, adabiy til masalalarining taraqqiy etishi. Boduen de Kurtene , F.Fortunatov va Sossyur ta’limotlarining yosh grammatikachilar va strukturalizm nazariyalaridan farqlanishi. Bu lingvistik yo‘nalishni neogrammatizm deb atash taklifi. Neogrammatizmning asosiy lingvistik prinsiplari.
Struktur tilshunoslik. F. de Sossyur struktur tilshunoslikning asoschisi. “Umumiy tilshunoslik kursi”ning 1916 yili A.Seshe va SH.Balli tomonidan nashr qilinishi. Sossyurning belgilar tizimi haqidagi talimoti. Olimning “Lingvistikaning yakkayu yagona hamda eng to‘g‘ri ob’ekti o‘z-o‘zida va o‘zi uchungina o‘rganuvchi tildir” nazariyasi. Tilning qarama- qarshi tabiatga egaligi haqidagi fikr qatori tilning ichki strukturasi-grammatikani o‘rganuvchi belgilar tizimi tarzida ifodalanishi. Tahlilning bosh usuli sifatida antinomiyaning tanlanishi. Nutqiy faoliyat antinomiyasi va unda til hamda nutqning asosoiy jihat deb qaralishi. Tilning nutqdan besh belgisi bilan farqlanishi. Sossyur tomonidan nutq lingvistikasi, diaxronik lingvistika va tashqi lingvistikaning kashf etilishi. Nutq lingvistikasining ikkinchi darajali fan deb hisoblanishi. Tashqi lingvistika bo‘linishining tadqiqi. Perspektiv diaxronik lingvistika va retrospektiv diaxronika lingvistikaning o‘zaro farqlash. Sossyur tomonidan tilning nutqqa, sinoxriyaning diaxroniyaga zid qo‘yilishi. Sinxroniyaning diaxroniyadan ustun deb sanalishi.