|
Nazorat uchun savollar
Moliya bozorining qanday segmentlari mavjud?
Ssuda kapitallari bozori deganda nimani tushunasiz?
Sug’urta xizmatlari bozorining zarurligi nimada?
Lizing xizmatlari bozorining zarurligini belgilovchi omillar nimalardan
iborat?
Moliya bozori instrumentlarini boshqarishning qanday usullari mavjud?
Elektron pul deganda nimani tushunasiz?
Elektron pul bozorida to’lovlar qay tartiblda amalga oshiriladi.
Elektron pul muomalasini boshqarishning qanday usullari mavjud?
199
16-BOB. TIJORAT BANKLARINING FOIZ SIYOSATI VA UNI BOSHQARISH
16.1. Tijorat banklari foiz siyosatining mohiyati
Kreditning foiz stavkasi berilgan kreditning bahosi hisoblanadi. Nazariy jihatdan olganda, foiz summasini to’lash manbai mijozning kreditni ishlatishdan olgan foydasi hisoblanadi.
Tijorat banklari kreditlarining foiz stavkasi quyidagicha hisoblanadi:
Bunda :
KRO’RB- kredit resurslarining o’rtacha real bahosi
DFO’BB- depozit foizining o’rtacha bozor bahosi
MZM – majburiy zahira me’yori.
Rivojlangan mamlakatlar bank amaliyotida foiz siyosatini belgilash turli bosqichlarda va chuqur tahlillar asosida olib boriladi. Chunki foiz siyosatini bunday chuqur tahlil qilishdan asosiy maqsad bank kredit operatsiyalarining samaradorligiga erishish va bankning strategik maqsadlarini amalga oshirish hisoblanadi.
Tijorat banklari baho siyosati bank xizmatlariga va mahsulotlariga baho o’rnatish bilan bog’liq chora-tadbirlarni o’z ichiga oladi. Baho siyosati nafaqat bank boshqaruvida asosiy komponent vazifasini bajaradi, balki bank daromadliligini boshqarishda iqtisodda ustuvor ham hisoblanadi. Tijorat banklarining baho siyosati asosiy yo’nalishi bu banklarning foiz siyosatidan iborat bo’ladi. Chunki, banklar aktiv va passivlar bo’yicha foiz siyosatini amalga oshirish orqali baho belgilanadi.
Bank sohasida «aktiv» va «passiv» operatsiyalar bo’yicha foizlar uchraydi. Aktiv operatsiyalar bo’yicha foizlar – bu mijozlar tomonidan bankka to’lanadigan foizlar. Passiv operatsiyalar foizlar esa, bu mijozlarning depozit va jamg’armalari
200
bo’yicha bank tomonidan to’lanadigan foizlar. Qarz beruvchi va qarz oluvchilar o’rtasida moliyaviy vositachilar sifatida qatnashayotib, banklar birinchilardan olingan mablag’larni ikkinchilarga vaqtinchalik foydalanishga beradilar. Bunda qarz beruvchilar depozitlar bo’yicha foizlar oladi, qarz oluvchilar ma’lum vaqtda mablag’lardan foydalanish imkoniga ega bo’ladilar bank manfaati esa marja ko’rinishida ifodalanadi.
Bank foizidan foydalanish mexanizmi bir nechta elementlarni o’zida mujassamlashtiradi va uning yordamida bank foiz siyosati vujudga keladi hamda uning amaldagi ko’rinishi ssuda foizi hisoblanadi. Bank foiz stavkasiga olimlar turlicha ta’riflar berganlar. Masalan I.O. Lavrushin bank foizini kredit munosabatlarida qatnashuvchi sub’ektlardan biri bank bo’lgan holda vujudga kelishini ta’kidlaydi. Ssuda foizi esa ssudan vaqtinchalik foydalanishga ssudalashtiriladigan o’ziga xos narx hisoblanadi. Shunga o’xshash ta’rifni yana bir olim Tavasiev berib u shunday deydi: "banklar uchun pullar o’zida "oldi-sotdi" predmetini ifodalab o’zining narxi bo’lgan bank foiziga ega". Nazariy nuqtai nazardan uni to’lash manbai bo’lib kreditdan foydalanish natijasida olinadigan qarz oluvchi foydasining bir qismi hisoblanadi.
Bank foizining turli xil formalari mavjud bo’lib ular: depozit foizi ko’rinishida, ssuda foizi bo’yicha, shu bilan birlikda banklararo kreditlar, qimmatli qog’ozlar bo’yicha investitsiya foizlari va boshqalar.
Bank foizi mazmunida shuni nazarda tutish kerakki, bank muassasalari o’zining mablag’larini emas, balki chetdan keladigan mablag’larni ssudaga joylashtiradi. Bank faoliyatida bajarilmaydigan majburiyatlar riski, aktiv tomondan pul qo’yuvchilarning ham passiv tomonidan majburiyatlar bajarilmasligi riskini oshiradi.
Bank foizi 2 xil ma’noda foydalaniladi:
Bank jalb qilgan mablag’lar (boshqa kredit tashkilotlaridan olingan banklararo kreditlar, jismoniy va yuridik shaxslarning omonotlari va depozitlariga foiz, mijozlarning hisobvaraqlaridagi qoldiqlarga foiz) ga to’laydigan qiymatni
ifodalashda;
201
Bank joylashtiradigan mablag’larga olinadigan qiymatni ifodalash uchun . Boshqacha qilib aytganda bank foizi turli shakllarda :
Depozit foizi;
Ssudalar bo’yicha foiz;
Banklararo kreditlar bo’yicha foiz;
Qimmatli qog’ozlarga investitsiyalar bo’yicha foizlar.
Kredit summasiga muvofiq kelmagan foizning mutloq miqdori hech narsani anglatmaydi. Shu sababdan kredit kelishuvining samaradorligini oydinlashtirish kredit qiymatining u yoki bu ma’qul qiymatni aniqlash uchun nisbiy ko’rsatkich - foiz normasi ko’rsatkichidan foydalaniladi:
Do'stlaringiz bilan baham: | 
