Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarish bu pul mablag’larini

1.3. Tijorat banklari aktivlari va passivlarini boshqarishning zarurligi 
TBAPB zaruriyati rivojlangan mamlakatlar bank tizimida 1960 yillardan 
keyin vujudga kelgan. Dastlab, banklarda aktivlarni o’zaro mutanosiblikda 
joylashtirish, bank foydasi barqarorligini ta’minlash, banklarda risk darajasini 
kamaytirish kabi masalalar ularning aktivlarini boshqarish zaruriyatini keltirib 
chiqardi.
1980 yillarga kelib banklarda integratsiyalashuv jarayonining chuqurlashuvi, 
moliyaviy resurslarning mamlakatlararo suzib yuruvchanligiga sharoitning 
yaratilganligi va iqtisodiyotning tobora globallashuvi bank likvidliligini ta’minlash 
va zarur miqdorda foydasini shakllantirish uchun faqatgina bank aktivlarini 
boshqarish kifoya bo’lmay qoldi
4
. 
Xalqaro moliya bozorlarida resurslarga bo’lgan raqobatning kuchayishi, 
bank riskli aktivlari va muddatli majburiyatlari o’rtasidagi nomutanosiblik 
holatlari, bank o’z majburiyatlarini to’liq va belgilangan muddatda bajarish bilan 
bog’liq masalalar bank passivlarini boshqarishga bo’lgan zaruriyatni keltirib 
chiqardi. 
Jahon banki etakchi mutaxassisi Diana Mak Noton: «Yaqin – yaqingacha
(1980-1990 yillar nazarda tutilmoqda) rivojlanayotgan mamlakatlar moliya 
bozorlarida resurs (passiv)larni boshqarish masalasiga jiddiy e’tibor berilmas edi. 
Hozirgi kunga kelib, ahvol keskin ravishda o’zgarmoqda, ushbu moliyaviy 
bozorlarda faoliyat yuritayotgan banklar moliyaviy resurslarni boshqarishga 
alohida e’tibor bilan qarashmoqda»
5
, –deya ta’kidlaydi.
4
Рид Э., Коттер Р., и другие. Коммерческие банки. Пер. с англ. под ред.УсоскинаВ.М. 2-е издание. –М.: 
Космополис, 1991.–С. -168; 
5
НотонД. М. Банковские учреждение в развивающихся странах. Пер. с англ.В 2-х т. -Вашингтон, 
Д.С.:Всемирный банк, 1994. Т.1.-С.-118. 

---

17 
Hozirgi davrda bank aktivlari va passivlarini boshqarish faol rivojlanish 
bosqichiga kirdi, bugunki kunga kelib aktivlar va passivlarni boshqarish nafaqat 
banklarda, balki yirik kompaniya va firmalarda ham keng qo’llanilmoqda. 
O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar 
strategiyasida 
tijorat 
banklari 
aktivlari 
va 
passivlarini 
boshqarishni 
takomillashtirish bo’yicha belgilangan vazifalar va chora-tadbirlar: 
Vazifalar: 
– ilg’or xalqaro tajribada qo’llaniladigan instrumentlardan foydalangan holda 
pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish; 
– valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-
bosqich joriy etish; 
–bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini ta’minlash; 
–banklarning kapitallashuv darajasi va depozit bazasini oshirish; 
–banklarning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash; 
–istiqbolli investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbikorlik 
sub’ektlarini kreditlashni yanada kengaytirish.