Tibbiyot instituti talabalari uchun

Sun’iy chaqirilgan xirurgik kasalliklar
uchun harakatning chegaralanishi, 
ankilozlar, kontrakturalar va mushaklaning atrofiyasi xarakterli bo’lib, bo’lar 
370

---

oyoq-qo’llarini ma’lum holatda va harakatsiz ma’lum muddatga qasddan qotirib 
qo’yish orqali chaqiriladi. Sud tibbiyoti ekspertlariga to’g’ri ichakni tushirilishi va 
chov-tuxum xaltasi churrasini chaqirilishi ma’lum.
Ko’rish organlarining sun’iy kasalliklari (kon’yunktivitlar, keratitlar, 
panoftalmitlar) har xil usullar bilan chaqiriladi. Ular orasida mexanik, kimyoviy, 
nur, toksiko-allergik sabablari keng tarqalgandir. Ko’zning mexanik 
jarohatlanishlari uni qo’l, har hil to’qimalar orqali ishqalash, ko’z yorig’iga chang, 
qum, maydalangan soch, kimyoviy moddalar – osh tuzi, kislotalar, ishqorlar 
kiritilib ishqalanganda chaqiriladi. Yorug’likdan jarohatlanish olishda ko’zi bilan 
uzoq vaqt quyoshga, elektr yoyi alangasiga, masalan, elektr payvandlashda qarab 
turishning ahamiyati katta. Toksik-allergik kasalligi ko’z yoriqlariga gul changini 
kiritish orqali amalga oshiriladi.
Eshituv organlari sun’iy kasalligi
tashqi eshituv yo’liga yot jismlar 
kiritilganda (sim, mix, igna) va baraban pardasiga sanchilganda chaqiriladi.
Terapevtik kasalliklar
sun’iy ravishda nisbatan qiyin chaqiriluvchi 
bo’lgani uchun kamroq kuzatiladi. Og’ir tarqalgan bronxit qand talqoni bilan nafas 
olganda, o’tkir ich ketishi suradigan dorilardan bir necha kun ichilishi, nekrozo-
nefrit – osh tuzini ko’p miqdorda iste’mol qilganda, gipertoniya kasalligi efedrinni 
bir necha kun qabul qilganda chaqirilishi mumkin.
O’z-o’zini qasddan jarohatlash
O’z-o’zini jarohatlash deb, o’ziga o’zi qasddan qabih niyatlar bilan jarohat 
etkazilishiga aytiladi. Kamdan-kam hollarda boshqa odamning qo’li bilan 
chaqirilishi mumkin (kelishilgan holda, iltimosiga ko’ra). Jarohatlanish borligi, 
uning etkazilish usuli va sog’liq uchun oqibatini sud tibbiyoti eksperti aniqlaydi, 
ammo qasddan jinoyat sodir qilgan bo’lsa, buni tergovchi va sud tomonidan 
aniqlaniladi.
O’z-o’zini jarohatlash natijasida ko’pchilik hollarda qo’l va oyoq barmoqlari 
zararlanadilar. Ular ko’pincha o’q otar qurollari, o’tkir va o’tmas vositalar 
371

---

yordamida sodir bo’ladi, ammo yaralanishning tipik bo’lmagan joylashuvi: bilak, 
elka, boldir, son qismida va hatto ko’kragining chap tomonida kuzatilishi ham 
mumkin. Tirab otish yoki yaqin masofadan otilish ko’zga tashlanishi mumkin. 
Yaqin masofadan otilish belgilarini yashirish uchun har xil qistirma: qiyim 
qismlari, oyoq kiyimi, taxta, non va boshqalar qo’yiladi.
O’tmas qattiq predmetlar ta’sirida oyoq-qo’l barmoqlari ezilishi va hatto 
travmatik amputatsiya kuzatilishi mumkin. Bu maqsadlar uchun ba’zan temir yo’l 
transportidan foydalaniladi. Qo’li va oyog’ini o’tib ketayotgan poezd g’ildiragi 
tagiga rels ustiga qo’yiladi yoki harakatlanuvchi mashinaning har xil 
mexanizmlari, masalan, ventilyator parragi, siquvchi mashinalar va boshqalar 
ta’sirida jarohatlanishi mumkin.
O’tkir vositalar orasida eng ko’p bolta qo’llaniladi. U bilan birdaniga bir 
necha oyoq-qo’l barmoqlari chopiladi, ba’zan faqat bir barmog’i, ko’pincha chap 
kaft barmoqlari zararlanadi. Oyoq qo’llariga bir necha urish tufayli jarohatlanish 
ham xarakterlidir.