Тиббий биология ва генетика Тиббиёт олийгохи талабалари учун дарслик

2.Жабра билан нафас олувчилар кенжа типи (Branchiata). Жабра билан нафас олувчиларга фақатгина битта синф вакиллари-қисқичбақасимонлар (Crustacea) киради.

Расм. Қисқичбақасимонларнинг турли хил вакиллари.

Қисқичбақасимонларга асосан денгиз, дарё ва бошқа сув ҳавзаларида ҳаёт кечирадиган бўғимоёқлилар киради. Буларнинг орасида улар­нинг йирик шакллари ҳам учрайди. Улардан баъзилари одамлар томонидан овланади. Денгиз ва чучук сувдарда яшайдиган майда қисқичбақалар планктоннинг асосий қисмини ташкил қилади. Булар жуда тез кўпаяди ва асосан балиқларга ем бўлади. Тиббиёт нуқтаи назаридан паразит чувалчангларнинг оралиқ хўжайинлари бўлмиш қисқичбақасимонларнинг баъзи турлари -циклоплар муҳим аҳамиятга эга.
Қисқичбақасимонларнинг танаси бош-кўкрак ва қорин қисмига бўлинади. Ҳар қайси қисм сегментлардан ташкил топган бўлиб, тузилиши жиҳатидан ўзаро фарқ қилади. Бош-кўкрак сегментлари бир-бирига кушилиб кетган, Корин сегментлари эса аниқ ажралиб туради. Барча қисқичбақасимонлар бошида беш жуфт оёқ ўсимталари бўлади. Булар тузилиши жиҳатидан фарқ қилиб, турли вазифаларни бажаради. Биринчи ва иккиичи жуфти бўғимли мўйловлардир, улар антеннулалар ва антенналар деб аталади. Улар сезиш, ҳидлов ва мувозанат сақлаш аъзолари вазифасини бажаради. Кейинги уч жуфти оғиз оёқлари бўлиб, жағлар вазифасини бажаради, улар юқори жағлар ёки мандибулалар ва пастки икки жуфт жағлар максиллаларидир. Кўкракнинг ҳар бир сегментида бир жуфтдан оёқ ўсимталари бўлиб, улар жағ-оёқ ҳамда юриш вазифаларини бажаради. Масалан, дарё қисқичбақаси танасининг кўкрак қисмида саккиз жуфт оёқ ўсимтаси бўлади. Шуларни олдинги уч жуфти – жағ оёқлар, қолган беш жуфти – юриш оёқлари ҳисобланади. Юқори даражали қисқичбақаларнинг қорнида ҳам оёқлар – сузгич оёқлари бўлади. Тубан даражали қисқичбақасимонларида бундай оёқлар бўлмайди. қисқичбақасимонларнинг наўас олиш аъзолари жабралардир, қон айланиш тизими эса очиқ. Тубан даражали қисқичбақаларқони рангсиз (гемолимфа), юқори даражали қисқичбақаларда эса зангори рангда бўлади. Сийдик ажратиҳ аъзолари шакли ўзгарган бир ёки икки жуфт метонефридицлардир. Буларнинг биринчи жуфти бош кўкракнинг олдинги қисмида жойлашган: унинг йўли антенналар асосига (антеннал безлар) , иккинчи жуфтнинг йўли максиллалар асосига (максиллар безлар) очилади. қисқичбақаларнинг кўпчилиги айрим жинсли бўлиб, лекин гермофрадитлари ҳам учраб туради, уларда оталаниш ташқи муҳитда кузатилади. Ривожланиши метаморфоз билан боради. Тухумдан танаси сегмент-ларига бўлинмаган, уч жуфт оёғи ва битта кўзи бор бўлган личинка ( наплиус) чиқади.
Қисқичбасимонлар синфи иккита кенжа синфга бўлинади:
1. Юқори даражали қисқичбақалар( Malacostraca);
2.Тубан даражали қисқичбақалар (Еntomostraca).Malacostraca синфининг типик вакили дарё қисқичбақасидир. Юқори қисқичбақаларнинг танаси 20-21 сегментдан ташкил топган. Танасининг барча қисмларида оёқлар бўлади. Улар денгизларда ва чучук сувларда кенг тарқалган бўлиб, уларнинг бир неча тури овланади (краб, омар, лангуст).