Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

Рост мақомидан

---

ЗАМОНАВИЙ УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ: ИННОВАЦИЯ ВА ИСТИҚБОЛЛАР
 
208 
ХАЛҚАРО МИҚЁСИДАГИ ИЛМИЙ-АМАЛИЙ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛЛАРИ
Насри Ушшоқнинг 1-таронаси, [5. 54-б] Сарохбори Рост [5. 39-б], Уфори Савти 
Ушшоқ [5. 74-б], Сафти калон [5. 131-б], Бузрук мақомидан Уфори Уззол.....

Бундан ташқари Увайсий замондоши Моҳларойим-Нодира (Нодираи даврон) 

ўзининг бой мероси билан ўзбек адабиёти тарихида мумтоз ўринга эга бўлган ижодкордир. 
Тарихда бу буюк истеъдод вакили Комила, Макнуна тахаллуслари билан ҳам ижод 
қилганлиги маълум.
Қариийб барча санъатклорлар томонидан севиб ижро этиладиган биргина 
“Мустазод”, ўз оҳангдорлиги ва сўзларининг таъсирчанлиги билан халқ орасида машҳур 
ашулалардан биридир. “Водий булбули” номини олган атоқли санъаткор Таваккал Қодиров 
ижросида маҳорат ила ижро этилган ушбу қўшиқ қуйидагича сўзлар билан бошланади.
Фиғонким, гардиши даврон айирди шаҳсуворимдин 
Ғамим чўғ, эй кўнгул, сен бехабарсан ҳолу зоримдин. 
Бу каби аёл шоиралар ижоди билан боғланган мақом намуналарини амалиётда яна 
кўплаб келтириш мумкин. Улардан бобурийлар сулоласига мансуб, Гулбаданбегим 
авлодидан бўлган Зебуннисо ижоди ҳам серқирралиги билан ажралиб туради. Айниқса 
шоиранинг чин инсонийлик пок ахлоқий ҳаёт ва табиатга нисбатан муҳаббат мавзуларидаги 
ижоди бастакорларнинг бефарқ қолдирмади. Самарқандда мақомдон ҳофиз, бастакор Хожи 
Абдулазиз Абдурасуловнинг “Самарқанд Ушшоғи” ижод намунасини сўзларимиз исботи 
бўла олади. Бастакор бу асарини эл орасида машҳур ашулалардан бири бўлган “Сарохбору 
Рост” лад тизимидан фойдаланиб яратган. Халқ орасида севимли бу кўшиқ намунаси 
Зебуннисонинг “Инжост” ғазали асосида яратилган. Бастакорнинг ўта моҳирлиги куй ва сўз 
уйғунлигини тўғри боғлай олганлигида бўлиб, гўёки азалдан оҳанг ва ғазал бир бутунликда 
яралган каби тасаввурни беради. Бу ғазал шундай бошланади..
Биёки зулфи качу чашми сурмасо инчост, 
Нигоҳи гарму адоҳои дилрабо инсчост. 
Бундан ташқари “Самарқанд ушшоғи” Жомий Соҳиб мухаммаси, Бобур 
сулоласига мансуб Шоҳ Жаҳоннинг набираси Тожидавлатнинг ғазалига битилган муҳаммас 
билан ҳам ижро этилади. Зеро, бу ашула йўли ўзгармаган ҳолда ва “Ушшоқи калон” номи 
билан машҳурдир. Шу ўринда Тўҳтасин Жалоловнинг 1970 йилда нашрдан чиқарилган 
“Ўзбек шоиралари” рисоласини айтиб ўтиш жоиз. Маълумки, Зебуннисо, Нодираи Даврон, 
Жаҳон отин-Увайсий номлари жуда машҳур, ваҳоланки, бу рисолада бир қанча кўпчиликка 
номаълум бўлган водий шоира аёллари ҳақида ҳам маълумотлар келтирилган. Уларнинг хар 
бири нафақат етук шоира балки, дунёвий ва диний билимлар эгаси сифатида ўз хис-
туйғуларини оҳангларда ифода это олган аёл ижрочилари ҳам бўлганлар. Шоира 
аёлларнинг ҳар бири ўз даврининг сиёсий ҳолатларига етарли таҳлилий баҳо бера 
олсаларда, бунинг ечими йўлида ожиза бўлганлар. Аммо улар ўз ижод мерослари билан 
ошкорона кескин муносабатларини ифода этишдан асло толмаганликлари кузатилади. Ва 
ўша даврнинг сиёсий ҳолати хақида ўз асарларида тараннум этганлар. Улар ижодкор 
сифатида, аёлларга нисбатан зулмли сиёсатнинг асиралари эканликларини намоён этадилар. 
Аёллар ижодлари ўрганиш жараёнида билиш мумкинки, улар нафақат нозик калб эгаси 
шоира, ўз давр аёлларинг аччиқ тақдирлари ҳаётий тарзда тасвирловчи, куйловчи ҳамда 
созандалари ҳам эдилар. Ўз хонишлари билан дутор чолғусида аёллар даврсида машҳур 
бўлганликлари ҳам тарихдан маълум.
Хулоса ўрнида айтиш жоизки, аёллар ижоди нафақат мумтоз адабиёт тарихида 
балки, бирдек мумтоз мусиқа амалиётида ҳам катта аҳамият касб этади. Оғзаки анъанадаги 
профессионал мусиқа амалиётида аёллар назми яна кўп асрлар давомида ҳалқнинг юксак 
маънаваий хаёти ва ижтимоий тарихидан дарак бериб туради. Бу мавзу айни пайтда 
мусиқашунос ва фольклоршунос олимларнниг тадқиқот ва изланишлари учун долзарбдир. 

---