Thesis · April 2020 doi: 10. 13140/RG

Keywords:
professional music, great song, doston, tradition, poetics. 
Ўзбек халқ мусиқа мероси жуда қадиймий тарихга эга бўлиб, фольклор ҳамда 
касбий мусиқа қатламларини ўз ичига олади. Оғзаки анъанадаги профессионал мусиқа 
ижодиёти яни касбий мусиқа серқирра жанрлар таркибида айни кунга қадар ўзига хос 
мукаммал шакл-шамойил асосида турли ижро услубларда сайқаллниб, амалиётда устоз-
шогирд анъанаси асосида ўзлаштирилиб келинмоқда. Ушбу анъана, касбий мусиқанинг 
ўрганилишида муҳим аҳамият касб этиб, унинг амалиётдаги бардавомийлик омилларидан 
биридир. Ўзбек халқ мусиқаси таркибини ташкил этувчи мавжуд серқирра жанрлар асосан 
Хоразм, Қашқадарё Сурхандарё, Бухоро-Самарқанд ва Фарғона-Тошкент каби локал 
худудий қатламларда ўргнилади. Бу худудий локал таснифот таркибини ташкил этувчи 
жанрларнинг хар бири ижро услубининг ўзига хос ва бетакрор эканлиги билан ажрлиб 
туради. Мавжуд мусиқий таснифот таркибидаги Фарғона-Тошкент локал йўналиши ўзининг 
ижро хусусияти ва шакл шаойили кўра бир бирини такрорламайди. Бу мавзу кенг кўламли 
бўлиб, айнан Фарғона-Тошкент мақом йўлларида яратилган назмлар, яъни шеърий 
матнлари киритилган шоираларнинг ижодларига тўхталиб ўтиш лозим. XVIII – XX аср 
мумтоз мусиқа ижодиётида айнан аёлларнинг тутган муҳим ўрнини ўрганиш катта аҳамият 
каб этади. Ўрта Осиё халқларининг этник келиб чиқиш тарихлари бир бўлганидек, 
уларнинг ўзаро мусиқий анъаналарида муштарак жиҳатлари мавжудки, бир бирларига 
маълум даражада жуда яқиндир. Зеро, ўзбек ва тожик халқларининг қадимий мумтоз 
мусиқа мероси бўлган мақомлар, бошқа Хорижий Шарқ халқлари мумтоз мусиқа 
намуналарида ҳам мукаммал туркум асар каби ўзлаштирилади. 
Мақомот тизимига кирувчи ўзига хос жанрлар шаклланиб, бунда умумий мумтоз 
жанр сифатида хиндларда “Рага”, Кашмирда “Сўфиёна калом”, Покистонда “Қаввали”, 
эронликларда “Дастгох”, Турк, Ироқ, Миср ва туркманларда “Макам”, Озарбайжон ва 
арманларда “Муғам”, уйғурларда “Муқам”, Жазоир ва Тунисда “Нуба” номлари билан 
ажралиб туради 
Албатта, бу ўринда мақомларнинг нотага туширилиши янги кашфиёт бўлмаган. 
Зеро, Шарқнинг буюк алломаси, мусиқашуносларидан Абу Наср Фаробий уд чолғуси 
пардалари асосида нота ёзуви маълумотини кашф этган, кейинчалик бу мураккаб масала 

---