The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

Атама ва иборалар

Ҳаражатлар, маҳсулот, чегаравий нарх, ялпи маҳсулот, фойда, омилнинг тўла қиймати, маржинал ҳаражатлар, маржинал ялпи маҳсулот, ўзгармас ҳаражатлар, ўзгарувчан ҳаражатлар.

Назорат саволлари

1. 
   Қишлоқ хўжалиги маҳсулоти ишлаб чиқаришида харажатлар, ялпи маҳсулот ва фойда қандай ҳисобланади?
   
2. 
   Маҳсулотнинг чегаравий(маржинал) баҳоси(marginal value product MVP) деб нимага айтилади? Графикда кўрсатинг.
   
3. 
   Омилнинг тўла қиймати (total factor cost TFC)деб нимага айтилади? Графикда кўрсатинг.
   
4. 
   Графикда ялпи маҳсулот(total revenue TR) умумий қиймати эгри чизиғини кўрсатинг.
   
5. 
   Маржинал харажатлар(Marginal Cost MC) деб нимага айтилади? Графикда кўрсатинг.
   
6. 
   Маржинал ялпи маҳсулот (marginal revenue MR) деб нимага айтилади, бу кўрсаткич маҳсулотнинг чегаравий нархидан нимаси билан фарқ қилади?
   
7. 
   Ўзгармас(fixed cost) ва ўзгарувчан (variable cost)харажатлар деб нимага айтилади?
   
8. 
   Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари бозоридаги таклифга таъсир қилувчи асосий омиллар қайсилар?
   

Адабиётлар рўйҳати

1. 
   Christopher Ritson, Agricultural Economics: Principals and Policy, pp. 70 - 119
   
2. 
   David Begg, Stanley Fischer, Economics
   
3. 
   Kenneth L. Casavant, Craig L. Infanger, Economics and Agricultural Management: An Introduction
   

12- боб


ҚАРОРЛАР ҚАБУЛ ҚИЛИШ УЧУН МЕЪЁРИЙ МЕЗОНЛАР

12.1. Статик самарадорлик

Атроф муҳит қийматини ўзгартириш усулини танлаш муқаррар бўлганлиги сабабли, турли усуллардан энг мақбулини танлаш жуда муҳимдир. Биз дастлаб аниқ бир вақт учун ресурсларни тақсимлашда фойдаланиладиган мезонни кўриб ўтамиз. Сўнг кенгроқ кўламни қамраб оламиз ва кейинчалик нафақат ҳозирги, балки келажак авлодга ҳам таъсир этувчи қарорларни қабул қилиш мезонларини кўриб ўтамиз.

Аниқ бир вақтда рўй берувчи турли тақсимотлар орасида танлаш учун меъёрий иқтисодиётнинг бош мезони статик самарадорлик (static efficiency) дейилади. Ресурслардан фойдаланиш ҳисобига тақсимот соф фойдани кўпайтирса, ресурслар тақсимоти статик самарадорлик мезонига жавоб беради, деб ҳисобланади. Соф фойда - фойданинг тақсимот келтириб чиқарган ҳаражатлардан ортиқ қисмидир. Лекин фойда ва ҳаражатларни қандай аниқлаш мумкин?
Фойдани ўрганилаётган ресурс учун талаб эгри чизиғи бўйича аниқлаш мумкин. Талаб эгри чизиғи турли нархларда инсонлар сотиб олишга тайёр бўлган муайян маҳсулотнинг миқдорини белгилайди. Одатда, инсонлар товар (ёки атроф муҳит хизмати) нархи қанчалик юқори бўлса, уни шунчалик камроқ сотиб оладилар. 12.1 чизмадан кўриниб турибдики, товар нархи p₀ тенг бўлганда у q₀ миқдорда сотиб олинади, лекин унинг нархи p₁ га ошса, уни ҳарид қилиш q₁ гача камаяди.
Талаб эгри чизиғи мазмунини гипотетик (фаразли) мисол ёрдамида акс эттириш мумкин. Фараз қилайлик, сиздан «Агар Y товар нархи X сўмни ташкил этса, сиз ундан қанча сотиб оласиз?» деб сўралди. Сизнинг жавобингизни XY текисликдаги нуқта билан белгилаш мумкин. Нархнинг турли кийматлари учун бу саволни кўп маротаба такрорлаб, текисликда кўплаб нуқталарга эга бўламиз. Бу нуқталарни бирлаштириб, бир ҳаридор учун талаб эгри чизиғи (demand curve) ни ҳосил қиламиз.