The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

21.8. Атроф муҳитнинг баҳоси

Эгалик ҳуқуқи таркибида аниқлаш мумкин бўлмаган муҳим ҳолатлардан бири табиий ресурсларни қазиб олиш жамиятга атроф-муҳит бўйича ишлаб чиқарувчилар томонидан ўзлаштириб бўлмайдиган ҳаражатларни белгилаб беради. Уран қолдиқлари билан боғлиқ ишланмаларни очишга кетган эстетик ҳаражатлар, соғлиқ учун ҳавф- бу атроф-муҳитга кетган ҳаражатлар билан боғлиқ мисоллардир.

Фараз қилайлик, тугайдиган ресурсни қазиб олиш қазиб олаётган фирма ҳаражатларида номувофиқ тарзда акс этган атроф-муҳитга баъзи бир зарар етишига сабаб бўлди. Ресурсни ер остидан чиқариб олиш, қайта ишлаш ва ташишга кетган ҳаражатлар ресурс эгалари томонидан чекланган ва у ресурсни қазиб олишга кетган ҳаражатларга қўшилади. Лекин атроф-муҳитга етказилаётган зарар ресурс эгаси томонидан чекланмаган. Эски ҳаражатларга асосланган бозор томонидан жойлаштириш самарали жойлаштиришдан нимаси билан фарқ қилади?
Бу масалани ўрганиш учун «4. Қазиб олишга кетган маржинал ҳаражатларнинг кўпайиши» бўлимидаги мисолга қайтамиз. Айтайлик, атроф-муҳитга келтирилаётган зарар маржинал ҳаражатларга 1000 сўм қўшиш билан ҳисобга олиниши мумкин. Бу қўшимча пуллар бир бирлик ресурс ишлаб чиқариш билан атроф-муҳитга келтирилаётган зарар билан боғлиқ ҳаражатларни ўзида акс эттиради. Бу қазиб олиш миқдорига қандай таъсир қилади?
Бу саволга жавоб бериш учун 21.4-расмни кўриб чиқамиз. Бу ерда узлуксиз чизиқ атроф-муҳитга кетадиган ҳаражатлар хисобга олинмаетганини, пунктир чизиқ эса атроф муҳитга кетадиган ҳаражатлар хисобга олинаетганини билдиради. Бу расмдан кўриниб турибдики, атроф-муҳитга кетадиган ҳаражатнинг қўшилиши ресурс нархини ошириб юборади, натижада талаб камайиб кетади. Нисбатан юқори маржинал ҳаражатлар самарали жойлаштиришда тугайдиган ресурсни қазиб олишнинг камроқ умумий миқдорини билдиради (шунинг учун алмаштирувчига ўтиш тезроқ амалга ошади).


Атама ва иборалар

Ресурслар, тугайдиган, қайта тикланадиган, бошқариш, самарадорлик, динамик, соф фойда, жорий қиймат, маржинал ҳаражатлар, икки даврли, кўп даврли, ресурсни алмаштириш, бошқа ресурсга ўтиш, илмий тадқиқотлар, технологик тараққиёт, бозор, эгалик ҳуқуқи, структура.