The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

21.4.Қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатларнинг кўпайиши

Биз узоқ вақт оралиғи ва бошқа тугайдиган ва қайта тикланадиган ресурс билан алмашириш имконияти мавжудлиги билан тугайдиган ресурсларни самарали тақсимлаш борасидаги ўз билимларимизни кенгайтирдик. Энди тугайдиган ресурсларни қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар қазиб олишнинг умумий миқдори кўпайиши билан ортиб борадиган ҳолни кўриб чиқамиз.

Таҳлилий жиҳатдан ушбу ҳол қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатларнинг функцияси сал мураккаблашганлигини ҳисобга олмаганда аввалги ҳолдаги каби тадқиқ қилинади. Бу функция қазиб олишнинг умумий миқдори кўпайиши билан ортиб боради. Мазкур ресурснинг динамик самарали тақсимланиши ўзгарган функциядан фойдаланиш билан соф фойданинг жорий қийматини максималлаштириш йўли билан анқланади (21.4-расм).

21.4-расм. Ўрин алмаштирувчиси билан бирга ресурсни қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатларнинг ўсиши.

Q – қазиб олинадиган ва истеъмол қилинадиган ресурс миқдори(бирлик),
Р – баҳоси (бир бирлик учун минг сўм).

Мазкур ҳолнинг бошқа ҳоллардан асосий фарқи истеъмолчи маржинал ҳаражатларининг хусусиятларидадир. Аввалги ҳолда истеъмолчининг маржинал ҳаражатлари вақт бўйича r тезлик билан кўпаяр эди. Қазиб олишнинг умумий ҳажми кўпайиши билан қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар ортган пайтда истеъмолчининг маржинал ҳаражатлари камаяди; қайта тикланадиган ресурсга ўтиш нуқтасида улар нолга тенг бўлади. Нима учун бундай бўлади?

Эслатиб ўтамиз, истеъмолчиларнинг маржинал ҳаражатлари бу – келажакдаги маржинал соф фойдадан воз кечишни акс эттирадиган вақтинчалик ҳаражатлардир(opportunity cost). Доимий маржинал ҳаражатлар бўлган ҳолдан фарқли ўлароқ ўсиб борувчи ҳаражатлар ҳолида ҳар бир қазиб олинадиган бирлик қазиб олишнинг баҳосини кўтариб боради. Ўз навбатида, жорий маржинал ҳаражатлар вақт бўйича ўсаётган шароитда келгуси авлоднинг йўқотишлари камаяди; агар ушбу ресурс бирлиги улар учун сақлаб қўйилганда ушбу ресурсни қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар янада ортиб борган шароитда келгуси авлод олиши мумкин бўлган соф фойда янада камайиб боради. Сўнгги даврнинг охирида қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар шунчалик юқори бўладики, ресурснинг қўшимча битта бирлигини нисбатан эртароқ истеъмол қилиш ҳеч қандай йўқотишга олиб келмайди. Жорий қазиб олишнинг вақтинчалик ҳаражатари нол даражагача тушиб кетади ва ўтиш нуқтасидаги умумий маржинал ҳаражатлар қазиб олишга кетган маржинал ҳаражатларга тенг бўлади.
Кўпайиб борадиган ҳаражатлар ҳоли ўзгармас ҳаражатлар бўладиган ҳолдан бошқа муҳим хусусиятлари билан ҳам фарқ қилади. Доимий ҳаражатлар мавжуд бўлган ҳолда тугайдиган ресурснинг заҳиралари тўла тамом қилинади. Ҳаражатлар ортиб борадиган ҳолда эса заҳиралар тамом бўлмайди, уларнинг бир қисми фойдаланилмасдан қолади, чунки уни қазиб олиш ниҳоятда қимматлашиб кетади.