The ministry of higher and secondary special eduction of the republic of uzbekistan

Назорат саволлари

1. 
   Икки даврли моделнинг мазмуни нимадан иборат?
   
2. 
   Ҳаражатлар ўзгармас бўлган N даврли ҳолни тушунтириб беринг.
   
3. 
   Қайта тиканадиган алмаштирувчига ўтиш билан юз берадиган ҳолни тушунтириб беринг.
   
4. 
   Қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар кўпайиб борадиган модел доимий ҳаражатлар бўладиган ҳолдан нимаси билан фарқ қилади?
   
5. 
   Ресурсларни жойлаштириш самарадорлигига илмий-тадқиқотлар ва технологик тараққиёт қандай таъсир қилади?
   
6. 
   Атроф-муҳитга кетадиган ҳаражатларни ҳисобга олиш ресурсларни жойлаштириш самарадорлигига қандай таъсир қилади?
   
7. 
   Кузатишлар натижаларига кўра: қазиб олишнинг самарали миқдори, фойдаланувчининг маржинал ҳаражатлари, қазиб олишга кетадиган маржинал ҳаражатлар, умумий маржинал ҳаражатлар графигини тузинг.
   
8. 
   Кузатишлар натижасига кўра ресурснинг қазиб олинадиган миқдори ва уни қазиб олишнинг маржинал баҳоси графигини тузинг.
   

Адабиётлар рўйҳати

1. 
   Tietenberg T. Environmental and Natural Resource Economics. Harper Collins Publishers, 1992, стр. 125-146.
   
2. 
   Голуб А.А., Струкова Е.Б. Экономика природных ресурсов, М., 1999, стр. 75-119.
   

22-боб


ТУГАЙДИГАН, ЛЕКИН ҚАЙТА ТИКЛАНАДИГАН
РЕСУРСЛАР: СУВ


22.1. Сув тақчиллиги сабаблари

Сув ресурслари барқарор ривожланиш учун ижтимоий, иқтисодий ва экологик жиҳатдан жуда катта аҳамиятга эга бўлган муҳим элемент ҳисобланади. Сув – бу хаёт, у инсон саломатлиги учун жуда зарур. Сув – бу иқтисодий ва ижтимоий бойлик ва ундан биринчи навбатда инсоннинг асосий эҳтиёжларини қондириш учун фойдаланиш керак. Кўпчилик ичимлик суви ва санитар-гигиеник хизматларга эга бўлишни инсон ҳуқуқларидан бири сифатида қарайдилар. Сувнинг ўрнини босувчи нарса йўқ: усиз инсонлар ва бошқа тирик организмлар ҳалок бўлади. Фермерлар сувсиз озиқ-овқат маҳсулотлари етиштира олмайдилар, корхоналар тўхтаб қолади. Ишончли тарзда сув билан таъминлаш камбағаллик кўламини қисқартиришнинг энг муҳим жиҳатларидан бири ҳисобланади.

Сувдан фойдаланиш самарадорлиги ортишига қарамасдан сувдан фойдаланиш кўлами, унга бўлган талаб ва сувни ифлослантириш ҳолатлари тинмай ортиб бормоқда. Охирги бир неча ўн йилликлар давомида хавфсиз ичимлик суви ва зарурий санитар-гигиеник хизматларни олишга бўлган имконият, айниқса, ривожланаётган давлатларда аҳолининг ўсишидан орқада қолиб кетмоқда. Озиқ-овқат маҳсулотларини ишлаб чиқариш, инсон истеъмоли ва санитар-гигиеник хизматларни ташкил этиш учун сувга бўлган талаб ортиб кетмоқда. Сув ресурсларининг тақчиллиги ва ифлосланиши экосистемага бўлган салбий таъсирнинг ортиб кетишига сабаб бўлмоқда.
Ер шаридаги сувнинг қайта тикланадиган заҳиралари сувнинг узлуксиз айланиш тизими ҳисобланган гидрологик цикл орқали ҳосил бўлади. Ҳар йили жуда катта миқдордаги сув мана шу тизим орқали айланади ва биз бу сувнинг бир қисмидангина фойдаланишимиз мумкин.
Сувнинг фойдаланиш мумкин бўлган заҳиралари иккита турли хил манба: ер усти ва ер ости сувларидан ташкил топади. Ер усти сувлари (Surface water) дарё, кўл ва сув омборларининг чучук сувларидан ташкил топади. Ер ости сувлари (ground water) ер остидаги ғовак қатламларида тўпланади. Баъзи жойларда ер ости сувлари ёмғир сувлари ва эриётган қорлардан ҳосил бўлсада, уларнинг асосий қисми узоқ вақт давомида тўпланади ва фойдаланиш учун олингандан кейин уларнинг ўрнини тўлдириш имкони бўлмайди.