Termiz muhandislik-texnologiya instituti

Eritmani sementatsiya yo‘li bilan tozalash
Sementatsiya elektrokimyoviy reaksiyaga asoslangan:
Me²⁺ + Zn = Me + Zn²⁺
Bunda aralashma metall ion holatidan metallik holatiga o‘tadi va cho‘kadi, rux — aksincha.
Sementatsiya jarayonining asosida sementator metallning ionla- nishi qo‘yilgan: Zn = Zn²⁺ + 2e
Ionlanish davom etishi mumkin bo‘ladi, agarda metallik ruxdagi ortiqcha elektronlarni qandaydir ion o‘ziga qabul qilsa, masalan, Cd, Cu, Ni va boshqalar. Bunda aralashma metall ioni tiklanadi va sirtida metall shaklda o‘tiradi:
Meⁿ⁺ + ne = Me
Metallik ruxdan elektronlarni faqat elektr-musbat metall va elementlar qabul qilishi mumkin. Demak, sementatsiya usuli bilan eritmadan faqat ruxdan elektr musbat aralashma zarra metallarni ajratib olish mumkin.
Qaysi metallar ajratib olish mumkinligini ularning standart elektrod potensiallarini solishtirib aniqlasa bo‘ladi. tandart potensiali — 0,763 V dan musbat hamma metallar sementatsiya yo‘li bilan tozalanishi mumkin. Standart potensiali bo‘yicha bir-necha ma'lumotlar:
Sementatsiya natijasida cho‘kma hosil bo‘ladi. Cho‘kmada mis, kadmiy va reaksiyaga kirmagan rux mavjuddir. Cho‘kma — mis — kadmiy keki filtrlanib, kadmiy olishga yuboriladi.
Eritmani kimyoviy tozalash usuli
Kimyoviy usul bilan rux sulfat eritmasini kobaltdan tozalanadi. Eritmada kobaltning miqdori 7—10 mg/l ni tashkil qiladi. Agarda uning konsentratsiyasi 3—4 mg/l dan ziyodroq bo‘lsa, bo‘lajak ruxning elektroliziga xalaqit beradi.
Kimyoviy usulda eritmaga reagentlar nitrozo-naftol (C10H6N OOH), yoki hlippe tuzi (Na3 b 4·nH2O) beriladi. Jarayon 2—4 soat, 40— 50˚C da o‘tadi. hu davrda kobaltning qiyin eriydigan birikmalari hosil bo‘ladi va cho‘kmaga o‘tadi. Cho‘kma eritmadan filtrlarda ajratiladi. Filtrlashdan oldin eritma ohak bilan pH = 5,4 neytralla- nadi.
Kobaltning qoldiq miqdori eritmada 1—2 mg/l ni tashkil qiladi. Cho‘kma esa 2% kobaltga ega. Bu cho‘kmadan kobaltni ajratib olish mumkin.
Eritmada xlorning miqdori 500—800 mg/l gacha boradi. Bo‘lajak texnologik operatsiyalarga xalaqit bermasligi uchun, xlorning miqdorligi 80—150 mg/l dan oshmasligi kerak.