Temirbeton paydo bo‘lishi va rivojlanishining qisqacha tarixi

Betonni tob tashlashi

4. 
   Betonning chegaraviy deformatsiyalari.
   

5. 
   Temirbeton konstruksiyalari uchun armatura. Ҳисоблаш ёки амалий ва технологик талаблар бўйича бетон танасига жойлаштириладиган пўлат стерженларга арматура деб айтилади. Конструкцияларнинг ташқи юклар таъсиридан ишлаш характерига қараб арматуралар асосан пайвандланган синчлар ва турлар сифатида жойлаштирилади. Арматуралар конструкцияларда ҳосил бўладиган чўзувчи кучланишларни қабул қилиш ҳамда бетоннинг сиқилишдаги мустаҳкамлигини ошириш учун хизмат қилади. Арматуралар асосан пўлатлардан тайёрланади. Баъзи ҳолларда темирбетон конструкцияларни жиҳозлаш учун шишапластиклардан тайёрланган арматуралар ҳам ишлатилади. Шишапластик арматураларнинг таннархи пўлатдан тайёрланадиган арматураларнинг таннархига нисбатан анча қиммат бўлганлиги учун фақат махсус талаблар қўйиладиган жиҳозлаш учун ишлатилади. Темирбетон конструкцияларни жиҳозлаш учун ишлатиладиган арматуралар ишчи, конструктив ва монтаж арматураларга бўлинади. Конструкцияларни жиҳозлаш учун зўриқишларнинг қийматларига мос равишда ҳисоб орқали топиладиган арматуралар ишчи арматуралар деб аталади. Ишчи арматуралар конструкцияларда бўйлама, кўндаланг ва қия ҳолатда жойлаштирилиши мумкин. Конструкцияларни жиҳозлаш учун конструктив ва технологик талаблар асосида қабул қилинадиган арматуралар конструктив ва монтаж арматуралар деб айтилади. Конструктив арматуралар ҳисоб йўли билан эътиборга олинмайдиган зўриқишларни (бетоннинг чўкиши ва температура таъсиридан) қабул қилиш ва бу зўриқишларни бошқа арматураларга текис тақсимлаб бериш учун хизмат қилади. Монтаж арматуралар ишчи арматураларнинг лойиҳавий ҳолатини таъминлайди ва уларни бирлаштириб синчлар ҳосил қилади. Темирбетон конструкцияларининг асосий элементларини (тўсин, плита, устун) арматуралар билан жиҳозлаш ва арматураларнинг хиллари 1.12- расмда кўрсатилган. Бўйлама ишчи арматуралар (1) тўсинларнинг чўзиладиган толаларига яқин жойлаштирилади ва бўйлама чўзувчи зўриқишларни қабул килиш учун хизмат қилади. Кўндаланг (2) ва қия (3) ишчи арматуралар эса кесувчи кучлардан ҳосил бўладиган чўзувчи зўриқишларни қабул қилади. Монтаж арматуралар (4) ёрдамида кўндаланг арматуралар бирлаштирилиб ясси синчлар ҳосил қилинади. Ўз навбатида ясси синчлар бирлаштирилиб ҳажмий синчларни ҳосил қилади. Плиталарда бўйлама ишчи арматуралар (1) эгувчи момент эпюрасига мос равишда чўзиладиган толаларга яқин жойлаштирилади. Агар плита бўйининг энига нисбати 2 дан катта бўлса, ишчи арматуралар плитанинг қисқа томони, эни бўйича жойлаштирилади. Чунки бундай плиталарда қисқа томони бўйича эгувчи моментларнинг қиймати плита бўйи бўйича ҳосил бўладиган эгувчи моментлар қийматидан катта бўлади. Тақсимловчи арматуралар (5) плитанинг бўйи бўйича, яъни ишчи арматураларга перпендидуляр равишда жойлаштирилади. Бунда, тақсимловчи арматуралар ўз навбатида монтаж арматуралар вазифасини бажаради. Плита бўйининг энига нисбати 2 дан кичик бўлганда, плита ишчи арматуралар билан икки 22 йўналишда жиҳозланади. Устунларда бўйлама ишчи арматуралар (1) устун кўндаланг кесим юзаси бўйича тенг жойлаштирилади ва бетон билан бирга сиқувчи зўриқишларни қабул қилиш учун хизмат қилади. Бўйлама ишчи арматуралар бир-бири билан амалий талаблар бўйича қабул қилинадиган кўндаланг арматуралар (2) ёрдамида бирлаштирилиб, фазовий (ҳажмий) синч ҳосил қилинади
   

6.