Tema;Juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriw texnikası Joba; Kirisiw

2.2. Sekiriwdin’ ha’r tu’rli uslillari
«Ayaqlardı bukib» sekrew texnikası.
Bul usıl talay ápiwayı hám tábiy bolıp tabıladı. Jańa baslayotganlar uyretilmasdan turıp sol usılda sakraydilar. «Ushıw chqadam» tastap kóterilgandan keyin (7-súwret), artqı ayaqtı aldınǵı ayaqqa jaqınlashtirib, eki ayaqtı tóska tartıw kerek. Bul jaǵdayda gewdeni artıqsha engashtirib jiberiw kerek em. as. Shama menen erga túsiwge 0, 5 m qalǵanda ayaqlar sal kem to'lik tuwrılanadı.." Qol lar baslaǵan háreketti dawam ettirib tómenge keyin basıp túsiriledi.

7-súwret. Yugurib kelip uzınlıqqa „oyoq ıyıw" usılında sekrew.

Bunday kompensator háreket baltırlar erga túsiw aldından jaqsılaw sozılıwına, teń salmaqlılıqtı saqlawǵa járdem beredi.
Sekrewdiń «oyoqlarni buklab» usılı daǵı saldamlı kemshilik ushıp chshdandan keyin aldınǵa aylanıw momenti artıp ketiw zhtimoli bolıp tabıladı. Depsinishdan keyingi salgina aylanıw da kúsheyip ketedi. Ayaqlardı ıyıw hám oǵan eńkeyiw nátiyjesinde atlawshı aylanıw radiusın azaytadı, múyesh tezligin hám aylanıw momentin asıradı ; bul bolsa teń salmaqlılıqtı joytıw degen sóz bolıp tabıladı (8-súwret). Teń salmaqlılıqtı saqlaw ushın gewdeni qayta tiklew, qoldı joqarıǵa kóteriw basqa usıllarǵa salıstırǵanda bul usılda nátiyjesiz bolıp tabıladı.

8-súwret. Yugurib kelip uzınlıqqa „oyoq ıyıw" usılında sakraganda gewdediń aylanıwı hám ushıwı.

9 -súwret. Yugurib kelip uzınlıqqa „ko'krak kerish" usılında sekrew.
«Tós kerib» sekrew texnikası
«Tós kerib» sekrew texnikası (9 - súwret) tómendegishe atqarıladı. Atlawshı «qadamlab» kóterilgandan keyin silkinch ayaǵın pastlatib keyin basıp tartıp, buǵan deyin sal jıldamlap qalǵan depeinuvchi oyo^qa yaqijlashtiradi. SHunday etip eki ayaq da sal orqada, qaladı : silkinch ayaq kóbirek tuwrılanǵan, depsinuvchi ayaq dizesi bolsa qattı iymeygen. Usınıń menen bir waqıtta, tos ol. o. m.ga salıstırǵanda aldınǵa jıljıydı -de, sak-rovchi ko'kraginy kerib, belinj keyin basıp egadi. Bunday háreketke yarım iymeygen qolnj qaptal táreplerden keyin basıp yamasa arttan joqarıǵa aylantırıp, qaptal táreplerge tez háreketi járdem beredi.
Atlawshı sonday tós kerganicha shama menen ushıw fazasınıń yarımısh ushıp ótedi. Bunday ushıwdı ol pao'zadek sezedi.
Erga túsiw waqtında gewde alǵa engashadi. Gewdediń aldınǵı yo'zasidagi nıqlanǵan muskullar tez iyiliwge járdem beredi. Ayaqlar demde aldınǵa o'zatiladi, gewde aldınǵa engashadi, qol bolsa ilgerilep tómenge háreketlenip, erga túsiwge jaqın dáslepki jaǵdayǵa qaytadı.
«Tós kerish» usılınıń kemshiligi sonnan ibarat, atlawshı kóbinese depsinish waqtındayoq tós kera baslaydı.
Lekin, sekrew texnikasın tolıq ózlestirip almaǵan atlawshılargina bunday qáte etediler. Olar tós kerishni oylap, tayansh 'aqtidayoq keyin basıp egila baslaydılar ; nátiyjede depsinish jaqsı shıqpay holadi. Bunnan tısqarı erga túsiwge tayarlanǵannan keyin (bul tayarlanıw kóbinese waqtınan burın boladı ), ayaqlar pastlashib ketib, erga. túsiw jaman shıǵadı. Eger texnika jetilisken rawajlanǵan bolsa, tós kerish ushıw fazasında, erga túsiwge tayarlanıw waqıtında bolsa, bul usılda sekrew áp-áneydey bolıp tabıladı.

10 -súwret. Yugurib kelip uzınlıqqa qayshı usılında sekrew

«Qayshı» usılında sekrew texnikası.
«Ayaqlardı buklab» hám «ko'krak kerish» usılında sakraganda yugurib keliw, depeinish hám qádem tastap kóteriliw degi háreketler uqsaslıǵı búrisiw bolǵanda yamasa tós kerganda bo'ziladi. Atlawshılardıń háreketden háreketke ótiwi. keskin bolmaydıii ushın umtılıwları «qaychi» usılında sekrewge alıp keldi. Bul usılda qandayda háreket ekinshisine tuwri ótedi. «Qayshı» delingeni háreket xarakterin tuwrı ańlatadı. CHunki ushıw waqtında ayaqlar tuwrılanmaydi hám bir-birine keri háreket etpeydi. Bunday sekrewde ayaqlar Juwırıwdagiga uqsaǵan, lekin talay keń háreket etip, 21/2 yamasa 31/2 marta odimlanadi. SHuning ushın bunday usılda sekrewdi «havoda yugurib sekrew» dep da ataydilar.

Usınıń menen birgelikte qol háreketleri de atqarıladı : silkinch ayaq tárepdegi qo'lni qattı bukib, sal keyin basıp tartıp qaptal tárepke kóteriledi hám arǵı qo'lni dúbeleydey aldınlatib joqarıǵa, sal ishkeri tartıp kóteriledi.

Ayaqtı hám eki qo'lni silkiwdiń juwmaqlawshı bólegi menen birgelikte depsinuvchi ayaqtıń barlıq bo'g'imlari úlken kúsh menen tez tuwrılanadı. Elka hám gewdediń tós bólegi sal joqarıǵa kóteriledi, gewde bolsa tolıq tuwrılanadı. Depsinish tawısıw waqtında gewde aldınǵa engashgan bolıp, tuwrılanǵan depsinuvchi ayaq menen derlik sarras sızıq payda etiwi kerek. Sondaǵana depsinish gewde massasına eń kóp tezleniw berip, onı kóbirek vertikal boylap jóneltiredi. Depsinish minnetag'i 70—75° átirapında bo'lmog'i kerek
Depsinish júdá tez atqarıladı. Taxtaǵa ayaq qoyıwdan depsinish tamam bolǵanısha hámmesi bolıp 0, 1—0, 13 sek waqıt ótedi. Depsinish waqtındaǵı vertikal tezlik 3, 0—3, 2 m/sek ga etiwi múmkin (A. A. Stukalov, v. M. Dyachkov maǵlıwmatı boyınsha ).
Depsinish tamamlanıw waqtında depsinuvchi ayaq barmaqları ele erdan ózilmay turıp silkinch ayaq hám qol eń joqarı noqatqa kóterilibi tayansh waqtındayoq ol. o. m.joqarılaw kóteriliwge járdem beredi. Sonday etip ushıw fazası baslanıwında ol. o. m. bálentroqda boladı, sonlıqtan ol, o. m. traektoriyası uzınlaw boladı.
Ushıw fazası.
Depsinishdan keyin, atlawshı ballıstik iymek sızıq boylap ol. o. m. traektoriyasın payda etip ushıw fazasına ótedi. Gorizontal tezlik vertikal tezlikten talay artıq ekeni atlawshınıń ushıp shıǵıw múyeshi eń jaqsı (45° ga jaqın ) bolıwına tosqınlıq etedi. Jáhán daǵı eń kúshli atlawshılarda bul múyesh ayırım waqıtta 25° ge shekem etedi. Kóbinese bolsa ol 17—23° ga teń boladıl
Sekrewdiń ushıw fazasın, kóteriliwge, úsh usıldan birine tiyisli bolǵan háreketler menen («oyoqlarni bukib», «ko'krak- kerib» hám «qaychi») ushıwdı dawam ettiriwge hám erga túsiwge ajratsa boladı.
Kóteriliw uzınlıqqa sekrewdiń barlıq usılında tiykarınan birdey bolıp tabıladı. Depsinishdan keyin depsinuvchi ayaq bir az orqada qaladı, keyin bolsa sannıń bldinga eliriwi hám baltırdı keyin basıp háreketi nátiyjesinde bukila baslaydı. Usınıń menen bir waqıtta silqinch ayaq sannıń tómenge hám baltırdıń inersiya menen aldınǵa háreketi nátiyjesinde jazıla baradı.

5-súwret. Yugurib kelip uzınlıqqa sekrewde depsinish dinamogrammasi

Kóterilip shıqqanzahoti gewde, shama menen, depsinishdan keyingi jaǵdayda boladı. Qol sal tómenge túsip, teń salmaqlılıq saqlanadı ; Bunday ótiw jaǵdayı«uchish qádemi» dep atalib, atlawshı kóterilip shıqqan zamati sonday jaǵdayda boladı.
Yugurib kelip uzınlıqqa sekrewde depsinish sxeması
Bunıń dawam etiwi sekrew o'zoqligining sherek qysmidan ol jaqqa ótpeydi. Ushıw qádemi «qaychilash» menen, tós kerish yamasa ayaqlardı ıyıw menen tawsıladı. Sekrew usılına qaray (anıqrog'i, ushıw fazasındaǵı háreket qanday ekenine qaray) ushıw qádeminde birpara ayrıqshalıqlar bolıwı múmkin. Lekin «qadam» háreketiniń tiykarǵı strukturası birdey bolıp tabıladı. Sekrewdiń qanday usılı bolmaydıin atlawshı, ushıw qádeminde baslaǵan basqa háreketler menen birgelikte, tosni aldınǵa shıǵarıwı kerek. Sonday etip, barlıq uzınlıqqa sekrew usıllarınan ushıp shıqqannan keyin gewde keyin basıp engashadi. Depsinishning juwmaqlawshı jaǵdayında gewdeni dúbeleydey aldınǵa taslaw gewde aldınǵa aylanıp ketiwine hám teń salmaqlılıq joǵalıp ketiwine sebep bolıwı múmkin. Bunıń aldın alıw ushın, atlawshı depsinib bolǵan zamati demde gewdeni orqaroq tastap, bir yamasa eki qolın yuqrilatib keyin basıp háreketlantirishi, silkinch ayaqtı aldınǵa cho'zib tuwrılashi, odan keyin bolsa tómenge túsiriwi kerek. Egerde mine sonday háreket ádet kórinisine kirip qalsa, teń salmaqlılıqtı joǵatmay sekrew hám erga waqtınan burın. túsip qalmaw múmkin boladı. Keyinirek keyin basıp eńkeyiwdi, eki qo'lni hám silkinch ayaqtı ushıw fazası basında tuwrı háreketlantirishni úyrenip alǵannan keyin, ózine isenimlilew depsinaversa boladı. Bunda atlawshı teń salmaqlılıq joytıw g'amink emaydi.
«Qayshı» usılında sekrew (10 -súwret) mine bunday atqaryladi: silkinch ayaq ushıw daǵı «qadam» jaǵdayınan (1-qádem) tuwrılana barıp tómenge turıp túsiriledi, depsinuvchi ayaq bolsa aldınǵa tartıla baslaydı. Sol háreketlerdi dawam ettira turıp silkinch ayaq keyin basıp háreketlenip, háreket aqırında baltırdı keyin basıp silkib jiberedi, depsinuvchi ayaq zsa sol bilek bir waqıtta iymeygen halda aldınǵa (san menen) shiǵarıladı (2-qádem). Oilkinch ayaq paetga túsip atırǵanda tos aldınǵa 'niha-di hám gewde keyin basıp zngashadi. Sonnan keyin shep ayaq.pastgz túsiriledi hám keyin keyin basıp tartıladı. SHu waqıtta oń ayaq (dizesi iymeygen halda ) aldınǵa shiǵarıladı (3-qádem). Gewde jáne de kóbirek keyin basıp engashadi. Keyin oń (depsinuvchi) ayaq tómenge túsirilmasdan dizesinde tuwrılanadı, onıń iligi aldınǵa o'zatiladi. Sonnan keyin silkinch (shep) ayaq qattik; iymeygen halda aldınǵa shiǵarıladı -de, erga túsiw aldında tuwrılanıp, depsinuvchi ayaqqa qosıladı. Silkinch ayaq aldıng'a ótiwi menen birge gewde aldınǵa engashadi. Bul erga túsiw jaqsı bolıwına járdem etedi. «Qádemlab» ushıp shıqqannan keyin qol hár tárepleme aylanba háreketler etip, teń salmaqlılıqtı saqlawǵa járdem beredi. Silkinch ayaq tómenge túskende, oǵan teris jaǵıdash (shep) qol tirsagi aqırmasha tuwrılanıp, keyin basıp tartılıp yondan aylanıp tepaga kóteriledi. Arǵı (oń) qol bolsa dep-sınıw ohirida iymeygen bolıp, aldınan aylanıp qaptal tárepke o'zatilib tuwrılanadida, keyin joqarıǵa yo'n. aladi. Qol menen birgelikte atlawshınıń elkasi da tosga qarama-qarshn háreket etedi hám usınıń menen teń salmaqlılıqnya sahlashga kómeklesedi. Ayaqlardı aldınǵa o'zatib, qol menen elkalarni tómenge túsirgennen keyin ǵana atlawshı erga túsedi. Sekrewdag'i barlıq háreketler, yug'urishdagi sıyaqlı tábiy halda izbe-iz dawam etedi hám yugurib keliwdiń dawamı esaplanadı. «Qayshı» usılınıń ma`nisi de áne sonda.
«Qayshı» usılında 4—5 m ga sakralsa 31/2 ret qádemlab bolmaydı, sebebi hawada ushıw waqıtı kem, ayaq háreketleri bolsa júdá keń bolǵanı ushın ulgurib bolmaydı. O'zoqroqqa (8— 8, 5 m) «qaychi» usılında sakraganda 31/2 ret odimlasa boladı. Kóbinese «qaychi» usılında sakraganda, gewdediń aldınǵa aylanıwına qarsılıq kórsetiw ushın ko'kr. ak kerib hám belnv keyin basıp bukib sakraydilar.