|
5.TEMA: Patologikalıq materialda virionlardi hám kiritpe deneshelerdi ushıratıw jolı menen viruslardı indikatsiyalaw
Viruslar bir kletkalı hám kóp kletkalı organizmlerde ko’beyedi. Kletkada viruslar tóplanǵan halda ushırasıp, molekulaları bir-biri menen baylanıspaǵan RNK yamasa DNK molekulasinin' bir bólegi jaǵdayında bolıp, sol molekulada virus belokı tuwrısındaǵı genetikalıq informaciya kodlanǵan boladı.
Bul informaciyanin' ámelge asıwı sebepli kletkada virus belokı sintezlenib, molekulaları toplandı. viruslardin’ molekulaları kletkanin' ishinde (DNK, RNK, belok ) bolıp kletkadan sırtqı buzıwshi faktorlardan (fermentler, kislota, temperatura, nurlanıw hám basqa ) qorǵalǵan boladı.
Eger virus kletkadan sırtda bolsa demde jemrilip ketedi. Kópshilik virus belokları strukturalı beloklar dep atalıp molekulalardin' aralıq kúshi tásirinde óz-ózinen bir jayǵa toplanıw (óz-ózinen jıynalıs ) ózgeshelikine iye.
Hár bir agregat (jıyndısında ) virus DNK hám RNK sinin' bir molekulası qatnasadı. Ayırım halda kletkadan payda bolǵan lipidlerde qatnasadı. Sonday jol menen payda bolǵan bóleksheler virion dep ataladı.
Verionda belok molekulaları óz-ara shamalanǵan bolıp, olarǵa proteolitik fermentler tásir etpeydi. virusnin' DNK hám RNK molekulalarına, nukleaza jetip bara almaydı, biraq ortalıqnin' fizikaliq faktorlardan qorǵalǵan hár bir bólek virus virioninin' qáliplesiwi, málim túrge tiyisli kletkalarda boladı. Verionlar tınısh turıwshı aktiv bolmaǵan viruslar dep qaralsa boladı. Sonın' ushın virus, virion formasında kletkadan sırtda biologiyalıq aktivligin joǵaltpastan málim bir múddetkeshe turıwı múmkin. Soniń menen birge virion formasında viruslardin’ kletkadan -kletkaǵa, bir organizmden ekinshi organizm migratsiyasi ámelge asadı.
Viruslardin’ kletka ishinde bolıwına qaraǵanda virion formasında turmıs keshiwi talay jaqsı úyrenilgen bolıp, kletka ishindegi turmısı úyreniwnin' texnikalıq tárepi menen baylanıslı. Hár qaysı virusnin' virioni forması úlkenligi strukturası hám ózgesheligi menen bir-birinen parıq etedi. Biraq virusnin' virionlarga tán ulıwma belgileri hám qásiyetleri de bar.
Hár bir virion bir tolıq yamasa tolıǵıncha bolmaǵan DNK hám RNK molekulasın saqlap, kapsomer menen bekkem oralǵan hám bir yamasa kóp belok molekulasınan ibarat esaplanadi.
Málim tártipte jıynalıp tóplanǵan kapsomerler jıyındısı kapsidti quraydı. Kapsid nuklein kislota menen birgelikte nukleokapsid (ximiyalıq kózqarastan nukleoproteid) dep ataladı.
Ayırım viruslardin’ virionlari nukleokapsidten tısqarı superkapsid qabıǵı menen de oralǵan bolıp, virion kletkadan tısqarına shıǵıw processinde kletka qabıǵın ózine biriktirip alǵan boladı. Sonday viruslar da ushraydı, olardı virionida taǵı bir aralıq qabıq (M-qabıq ) bolıp, bul tiykarınan lipid hám beloktan ibarat boladı. (5-súwret).
Nuklein kislota molekulası átirapında kapsomer spiral tárizli oralǵan bolıp, uzın nukleoproteid jibin payda etedi. Bunday virionlar tayaqshasiman (hátte jipsiman), formasına iye bolıp superkapsid qabıǵı bolmaydı, buǵan ósimliklerde kesellik shaqırıwshı viruslar mısal bola aladı. Biraq sonday viruslar da bar, bularǵa Haywanlardin’ ortomiksoviruslari mısal bóle aladı. Bularda nukleoproteid sabaǵı domalaq formada, qabıqqa oralǵan, virioninin' forması bolsa domalaq formada yamasa máyek tárizli, ayırım halda o'qsimon formaǵa iye boladı.
Haywanlarda kesellik shaqırıwshı viruslardin’ kóbisin virioni kub formasındaǵı simmetriyaǵa iye bolıp, kóp múyeshtegi kórinisli ikosaedrdi yadǵa saladı.
Ayırım viruslardin’ virionlari anıq simmetriyaǵa iye bolmay bunday viruslarǵa T-jup fagi, sheshek gúl keselliginiń virusı mısal bola aladı. Paqalsiman yamasa kvaziferik (ikosaedr) formasındaǵı virionlar ushraydı. Olardın' úlkenligi 10 nan tap 350 nm bolıp, sonın' ushın da olardı jaqtılıq mikroskopında kórip bolmaydı. Jaqtılıq mikroskopında 300-400 nm bolǵan viruslardı kóriw múmkin. viruslardin’ virionini kóriwde elektron mikroskoptan paydalanıladı. 0, 2 - 0, 4 nm shama daǵı ob'ektti parıqlaw tek elektron mikroskopǵa tán bolıp tabıladı.
7-Suwret. Iri shaqlı haywanlaradenoviruslarining virioni
(Yu. v. Panteleev boyınsha ).
6 -Suwret. vezikulyar stomatit virusınıń
virioni (Xautson hám Uitmoru boyınsha ).
Kesel haywannan alınǵan materialda elektron mikroskop járdeminde viriondi kóriw bul materialda virustin' bar ekenliginen xabar tabıwǵa járdem beredi. Ayırım Haywanlardin’ virus keselliklerine diagnoz qoyıwda zárúrli esaplanadı. Biraq bul usıl texnikalıq quramalı hám qımbat turıwı, ajıratılǵan virustı anıq identifikaciya ete almawi múmkin, lekin immunoelektron mikroskopda kóriw joqarıdaǵı kemshiliklerden hali bolıp tabıladı.
8-Súwret. Baspaqlarda rotaviruslarning virionlari
(Yu. v. Panteleev boyınsha ).
9 -Suwret. Qus daǵı korona-viruslardıń virionlari
(Yu. v. Panteleev boyınsha ).
10- Suwret. Túyeler degi sheshek gúl virusınıń virionlari (Yu. v. Panteleev boyınsha ).
Tek sheshek gúl virusı virionlaridi jaqtılıq mikroskopı járdeminde kóriwge miyassar bólemiz. Sebebi basqa viruslarǵa qaraǵanda bul virusnin' virionlari úlken bolıp úlkenligi 300 - 390 nm. Sheshek gúl keselligi virionini jaqtılıq mikroskop járdeminde ushıratıw virusoskopiya dep ataladı.
Kóplegen viruslar kletkalarda reproduksiyalaniwi nátiyjesinde kletkalarda virus denesheleri kiritpeler payda etedi. Olar sitoplazmaǵa tán bolıwı yamasa yadro ishinde payda bolıwı múmkin. (11-12 -Súwret).
Tábiyaatına qaray kóp mińlaǵan virionlar kletkada qalıp bir orında toplanıwı yamasa onin’ reproduksiyalaniwi sebepli yamasa quramına kirmaydirgan artıqsha belok yamasa sol elementlernin' kombinatsiyası bolıwı múmkin. Kiritpe-deneshelerinin' úlkenligi kletka yadrosınin' úlkenliginshe bolıp, hár bir kletkaǵa 10 -12 danadan tuwrı keledi.
11-Súwret. SHB kletkalarında Pg-3 virusı payda etgen sitoplazmatik kiritpe denesheler
(Maer hám basqalar boyınsha ).
12-Súwret. Sb - 15 kletkalarında cho'chqalarning parvovirusi payda etgen yadro ishindegi kiritpe - denesheler (Mayru hám basqalar boyınsha).
Ayırım viruslar tárepinen payda etińan kiritpe-denesheler arnawlı at menen ataladı.
Qutırıw virusı tárepinen nerv kletkaların citoplazmasında payda etken
denesheler Babesh-Nergi denesheler, sheshek gúl virusinin' qusnin' epiteliy kletkalarinin' citoplazmasında payda etgen deneshe-Bollinger, sút emizuvshilerdin' sheshek gúl keselliginde Gvarnieri, góshxo'r Haywanlardin’ oba keseli keselliginde - Lentsa, tawıqlarnin' juqpalı laringotraxeit keselliginde-Zeyfred denesheleri payda boladı. RNK-saqlawshı viruslar sitoplazmada DNK-saqlawshı viruslar yadronin' ishinde kiritpe denesheler payda etedi.
viruslardin’ onsha úlken bolmaǵan toparı sitoplazma hám de yadronin' ishinde kiritpe denesheler payda etiwi anıqlanǵan. Kletkada hár bir virustin' ayriqsha spetsifik kiritpe-denesheleri bolıp paydalanıwı hám forması, strukturası úlkenligi ol yamasa basqa boyaw menen boyalıw ózgesheligine iye.
Tekserilip atırǵan materialda virusnin' bolıwı qaysı virustan ol payda bolǵanliǵı, tiykarınan kesel haywannan alınǵan materialda kiritpe-deneshelerin ushıratıw sol virustin' patmaterialda bar ekenliginen dárek beredi. Qutırıw keselinde kiritpe-deneshelerdi ushıratıw spetsifik esaplanip, qanday infeksiya bar ekenligi haqqında oylaw múmkin boladı. Kópshilik halda kiritpe-deneshelerdi ushıratıw diagnostikada qosımsha qural esaplanadı. Kiritpe deneshelerdi ushıratıw ushın haywan tiri waqtında yamasa óltirilgennen keyin surtpe yamasa tamǵa tayarlanıp, arnawlı usıllar menen boyalǵan mikroskop járdeminde kóriledi.
Hár-qıylı viruslar tárepinen payda etilgen kiritpe deneshelerdi boyaw da hár túrlı bolıp tabıladı. Boyawdin' kóp retseptleri islep shıǵılǵan. Usılardan eń universalı gemotoksilin-eozin menen boyaw bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
