Tema: Viruslardiń tiykarǵı qásiyetleri, virus saqlawshı material menen islew qaǵıydaları hám qawipsizlik texnikası

1.TEMA: Viruslardiń tiykarǵı qásiyetleri, virus saqlawshı material menen islew qaǵıydaları hám qawipsizlik texnikası


Viruslar - haywanlar, ósimlikler hámde adamlarda kesellik qozǵatadı. Basqa infeksion faktorlarǵa uqsap quramında genetikalıq informaciyanı hám gezekpe-gezek keletuǵın nuklein kislotanin' molekulaların (DNK yamasa RNK) saqlaydı.
Onin’ basqa juqpalı kesellik taratıwshılardan ayırmashılıǵı sonda, viruslardin’ ózinde bólek zat almasiwi bolmaydı. Sonın' ushın hesh nárse menen azıqlanbaydi, dem almaydı hám ózinen hesh nárse ajıratıp shıǵarmaydı, viruslarda belok sintezlewshi, energiya payda etiwshi sistema derlik joq.Viruslar tek tiri kletkalarda ko’beyedi. Sonıń ushın viruslar biologiyalıq tárepten ózinde genetikalıq informaciyanı alıp juretuǵın tek haywan hám ósimliklerdin’ tiri kletkalarında kóbeyiwi sebepli genetikalıq informaciyanı ámelge asıratuǵın formanı ózinde ańlatadı.
Sanaat tipindegi xojalıqlarda viruslar tárepinen ótkir respirator hám ishek kesellikleri paramiksoviruslar, tárepinen shaqırılıp (paramiksoviruslar), infeksion rinotraxeit (gerpes-viruslar ), viruslı diareya (togaviruslar) adenoviruslar hám basqa viruslar tárepinen qozǵatıladı.
Olar hámilede bolatuǵın patologikalıq processlerge de baslawshı bolıp tabıladı. Soday-aq, shoshqalarda oba keselligin shaqırıwshı virus ha’milenin’ mumlanib qalıwında hám ólik tuwiliwinda tiykarǵı sebeplerden biri esaplanadı. Juqpalı rinotraxeit keselliginin' virusı ha’mileniń nuqsanlı ósiwine yamasa soqır tuwılıwına alıp keledi.
Viruslardı zıyanlı isik, leykoz, marek hám basqa keselliklerdi keltirip shıǵarıwdaǵı ornı da tastıyıqlanǵan.
Haywanlardin’ kópshilik viruslı kesellikleri (qutırıw, viruslı ensefalomielit, gewek ta’rizli ensefalopatiya, skreypi, gripp, gemor-ragik ısıtpa hám basqalar ) adamlar ushın da qáwipli bolıp tabıladı.
Viruslı keselliklerge qarsı sapali gúresiwde laboratoriyada kesellikke aniq diagnoz qoyıw zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı.
Laboratoriyanin' virusologiya bólimi, ilimiy tekseriw veterinariya stansiyaları virus infekciyasına laboratoriya kesellikti diagnozin qoyıw haywanlardiń viruslı kesellikleri menen keselleniwin epizootiya aralıǵı waqtında baqlaw hám de kesellikten sońǵı spetsifik hám vaksinatsiyadan keyingi virusqa qarsı immunitet kúshin esapqa alıw, xızmet kórsetiletuǵın regionda viruslı hám xlamidioz keselliklerge qarsı gúresiw sıyaqlı profilaktikalıq ilaj sharalardı ótkeriwdi shólkemlestiriwge qaratılǵan.
Virusologiya laboratoriyasınin' dúzilisi jumıs processindegi atqarılatuǵın wazıypasına qaray belgilenedi. Laboratoriya ılajı bolǵanınsha eki qabatlı yamasa bir-birinen bólek, arnawlı ajıratılǵan bınaǵa jaylastırıladı.
Birinshi qabatda bólek shkafli garderob, sanitariya qadaǵalawı, sanitariya bo’limesheleri, laboratoriya úskeneleri hám ıdıslardı saqlaw ushın saqlaw xanasi, aqabadan kiyatırǵan suwdı qabıl etip zıyansizlandiriw ushın úskene, saw hám virus juqtırılǵan tájiriybe haywanların saqlaw ushın bólme, pataslanǵan hawanı sorip alıwshı, avtoklav, juwg’ish bólmeleri ámelde boladı.
Ekinshi qabatda laboratoriya xanasi jaylastırıladı : toqımalardı, kletkalardı ósiriw, serologik hám virusologik tekseriwler, apparatlar, termostat ushın bólmeler hám laboratoriya basqarıwshısı hám xızmetkerleri ushın bólme ajratıladı. Onsha úlken bolmaǵan diagnostik laboratoriya bólek 5-6 xanadan ibarat bolıwı kerek.
Laboratoriyada bólek bólmede bolıwı kerek. Viruslar menen isleytuǵın bólme eki xanadan ibarat bolıwı kerek. Boks aldı xanasi 4 m2 va boks 9 m2 kem bolmaydı bular arasındaǵı diywal shıyshe tosıq hám qapıdan ibarat boladı.
Laboratoriyanin' boks reti kelgende jumıs ushın zárúr bolǵan stol, stul hám úskeneler ornatıladı. Stollardin' ústi aynadan, plastikten yamasa tat baspaytuǵın polat penen qaplanip jumıs stolinin' ústine BUv-30 (bakteritsid uviolevaya) túrdegi shıra ornatıladı.
Boksqa kiretuǵın orında dezinfeksiyalawshi eritpe sińdirilgen ǵalısha tóseledi. Boks aldı reti kelgendede sterillengen xalatlar, oramalshalar, júz yopqishlar, jeńil ayaq kiyimleri saqlanıp, boksqa kiriw aldınnan kiyiledi.
Jumıstın' atqarılıwına qaray boksda termostat, muzlatqısh,juwınıw bólmesi, centrifuga hám basqalar jaylastırıladı.
Laboratoriya bólmelerinin' poli qattı, ızǵardı ótkermeytuǵın, dezinfeksiyalawshi elementlerge shıdamlı (malaxit plitkasi, plastik, linolium) bolǵan materialdan tayarlanadı. Diywal hámde shift(tóbe) juwılıwı jeńil bolǵan material - maylı boyaw yamasa kafel plitkadan, ayna bolsa shıbın-shirkeyler yamasa basqa jánlikler kirmewi ushın tor menen tosıladı.
Laboratoriyanin' virusologiya bólimi suwıq hámde ıssı suw, steril hawa beretuǵın úskene menen támiyinlenedi. Tekseriw ushın jiberilgen patologikalıq materialdı rásmiylestirip qabıl etiwshi xanaǵa bir neshe sinklı temir qańıltır menen oralǵan stol hám dezinfeksiyalovchi eritpe salınǵan ıdıslar (3%-xloramin, natriy gidrooksidi yamasa 5%-fenol) qóyıladı.
Ólgen haywanlarǵa xanada arnawlı qayta islengennen keyin jarıp kóriledi náwbettegi tekseriw ushın material alınadı. Bul islew arnawlı ajıratılǵan stol ústinde atqarıladı. Sol xanada dezinfeksiyalawshi elementler salınǵan ıdıslar, ásbaplardan : qayshı, pinset, skalpel, kornsang hám basqalardı saqlaw ushın aynadan tayarlanǵan shkaf, materialdı jiynastırıp alıw ushın steril ıdıslar hám de arnawlı kiyimlerdi saqlaw ushın shkaf bolıwı kerek.
Boks bólmeleri arnawlı virusologik tekseriw ushın úskenelenedi. Kletkalardı ósiriw ushın isletiletuǵın boksda virus saqlawshı material menen islew qadaǵan etiledi.


1-súwret. Bólmelerde úskenelerdi hám ásbap -úskenelerdi jaylastırıw suwreti. a) óstirilgen kletkalar menen islew ushın ; b) kletkanı ósiriw, eritpe hám ortalıqlardı tayarlaw ushın.

Avtoklav ornatılǵan xanada ıdıslar, azıq ortalıqlar, ásbap -úskeneler, úskeneler hám juqpalı materiallar zıyansizlantiriladi. Islew ushın eki avtoklav kerek bolıp, birinshisinde taza materiallar ekinshisinde bolsa infeksiya menen pataslanǵan materiallar zıyansizlantiriladi. Infeksiya menen pataslanǵan materialdı jıynaw ushın bak, keptiriw shkafi, distillyator hám steril ıdıslar saqlanıwshı shkaf bolıwı kerek.

Infeksiya menen pataslanǵan ıdıs, pipetka hám instrumentler zıyansizlantirilǵannan keyin juwıladı. Laboratoriya haywanların saqlaw reti kelgendede (vivariy) karantin xanasi bólek, saw haywanlar hám tájiriybe qoyıp kórilgen haywanlar ushın bólek bólme bolıwı zárúr.
Laboratoriya haywanların saqlawshı keteklerdi dezinfeksiyalaw, inventarlardi, arnawlı kiyimlerdi, ǵawıshlardı tayarlaw, ot-jemdi saqlaw, ólgen laboratoriya haywanların jaǵıw ushında bólek bólmeler bolıwı kerek.
Saw hám tájiriybe haywanları saqlanatuǵın jay bir-birinen bólek ajıratılǵan bolıp shıǵıw qapıları bólek bolıwı shárt.
Laboratoriya haywanları kateklerde saqlanadı. Hár bir laboratoriya haywanı turǵan katekke pasport asip qóyıladı hám vivariyga alıp kelingen kúni, massası kórsetilgen boladı. Ketekte saqlanıp atırǵan tájiriybe haywanlarinin' pasportına virus juqtırılǵan kún, virus saqlawshı materialdiń túri, ekspertiza nomeri hám juqtırılǵan sánesi jazıp qóyıladı. virusologiya laboratoriyasınin' barlıq túrinde de álbette stol ústinde ornatılǵan boks bolıwı kerek (2-súwret). Eń jaqsısı laminar boks esaplanadı (3-súwret).
Quramalı bolmaǵan tájriybelerdi orınlaw ushın aynadan jasalǵan tosıqtan paydalanıw múmkin. Bul tosıq stolga ornatılıp islep atirǵan xızmetkerdin' júzin, jumıs atqarap atırǵan waqıtta materialdan bólek ajıratıp qorǵap turadı.


3-súwret.




2-súwret.