Tema: patsha rossiyasi tárepinen koloniyaliq basqariw sistemasiniń payda boliwi. Jobasi

TEMA: PATSHA ROSSIYASI TÁREPINEN KOLONIYALIQ BASQARIW SISTEMASINIŃ PAYDA BOLIWI.


JOBASİ:

1. Koloniyalıq tártip-urısıp basıp alınǵan territoriya xalqınıń siyasiy, ekonomikalıq, sotsial hám ruwxiy ǵárezlikke aylandırıwǵa xızmet etetuǵın basqarıw usılı.

2. Fon Kaufman hám Hiywa xanliǵi ortasinda kelisim

3. Koloniyalıq basqarıw sitemasınıń maqseti hám qásiyetleri.

1. Koloniyalıq tártip-urısıp basıp alınǵan territoriya xalqınıń siyasiy, ekonomikalıq, sotsial hám ruwxiy ǵárezlikke aylandırıwǵa xızmet etetuǵın basqarıw usılı.
Rossiya-Orta Aziya baylanislari. Rossiya menen Orta Aziya baylanislari XVI ásirlerden baslap elshilik qatnasta bolip turdi. Biraq rásmiy túrde baylanıslar ornatiwǵa erisilmedi.Rossiyaniń Orta Aziya menen baylanisi Petr  waqtinda bir qansha rawajlandi. Sonliq tanda 1717-jili Hiywaǵa Bekovich-Cherkasskiy basshiliǵindaǵi ekspeditsiya jiberiledi. Ekspeditsiya bir jaǵinan tanishliq elshisi sipatinda bolsa, al ekinshi jaǵinan Hiywa xanliǵina dushpan sipatinda háreket etip, aqibetinde ekspeditsiya Hiywa xanliǵi tárepinen qiyratildi.1869-jili Orenburg general-gubernatori Perovskiy tárepinen Haywani basip aliwǵa uriniwlar boldi. Biraq bul háreketlerde bosqa ketti. Biraq Qazaq stan jerleriniń Rossiya qol astina ótiwi, ol jerlerde jańa qalalardiń saliniwi, ruslardiń Orta Aziya sawda baylanislarin rawajlandiriwdiń orayliq platsdarmi bolip qaldi. Sonday-aq XIX 60-jillarinda Rossiya Orta Aziya bazarlari ushin Angliya menen qarama-qarsiliǵi kelip shiqti.
Rossiyaniń Orta Aziyani jawlap aliwi. 1864-jili Chimkent, 1865-jili úlken qiyinshiliqlar menen Tashkent qalasi jawlap alinadi. Tashkent basip alinǵannan keyin Rossiya imperiyasiniń Túrkstan máselesine tiyisli barliq áskeriy siyasiy máselelerin sheshetuǵin, oris rezidentsiyasiniń xizmetin orinlaytuǵin mákanǵa aylandirila basladi. Tashkent Orta Aziyani koloniyalarǵa aylandiriw xaqqindaǵi húkimlerdi orinlaytuǵin tayanish áskeriy-siyasiy administrativlik shtab xizmetin atq ardi. 1866-jili Xojent jawlap alinadi. Usi jili Tashkent, Xojent Chirchiq átiraplari, Jizzak jawlap alinadi. Oris áskerleri Buxara ámirliginiń bir bólegin iyelep, oni Qoqan xanliǵi shegaralarinan bólip tasladi.Túrkstan general gubernatorliǵi dúzilgennen keyin Fon Kaufman ózine berilgen úlken wákillekler tiykarinda Buxaraǵa qarsi uris háreketlerin keń kólemde taǵi baslap jiberdi.1868-jili 1-mayda 8600 adamliq oris armiyasi Samarqand qalasiniń bosaǵasindaǵi Shopanata tóbeliginde ámirdiń armiyasin jeńdi. 1868-jili 26-iyuńde ásirdiń elshileri pitim jasasiw ushin Samarq andta turǵan Fon Kaufmanǵa keledi. Kaufman Samarkand, Qattakurǵan hám Zarafshan dár`yasiniń joqari jaǵin Rossiyaǵa beriwdi hám 500 miń som muǵdarinda kompensatsiya tólewdi shárt etip qoyadi. Shártnama boyinsha Buxara ámiri shet mámleketler menen diplomatiyaliq baylanislar júrgiziw huqiqinan ayrildi, oris sawdagerleri ushin irkinishsiz sawda-satiq islew minnetlemesi júklendi. Ámir Rossiyaǵa siyasiy baǵiniwin toliq moyinladi.
1867-jil iyulde Rossiya imperiyasi quraminda Túrkistan general-gubernatorliǵin dúziw haqqinda nizam qabil ettildi. Túrkistan general-gubernatorliǵiniń orayliq basqariwi general-gubernator diywaninan dúzilgen edi. Ol áskeriy armiyalarda komandirlik waziypasin da orinlaytuǵin edi. Jetisuw kazaklariniń komandiri hám bas sudyasi da edi. Diywan tiykarǵi orinlawshi organ edi. Rossiya imperiyasindaǵi hesh bir mámieket organi bul general-gubernatorliq kibi wákillikke iye emes edi. Qol astinda puxaraliq hám áskeriy hákimiyatti toplaǵan áskeriy gubernatorlar Túrkistan wálayatlarina basshiliq etetuǵin edi. Wálayatlar uezd basliqlari basshiliq etetuǵin uezdiarǵa bólinetuǵin edi. Awil hám qalalar ózleri tiyisli bolǵan uezd basliqlarina boysinar edi. Óz náwbetinde uezdier pristavlar basshiliq etken ushastkalarǵa bólinetuǵin edi. Jańa territoriyalar basip alinǵan sayin Sirdarya wálayatinda jańadan jańa basqariw territoriyaliq birlikler, yaǵniy 1868-jilda orayi Samarqand qalasinda bolǵan Zarafshan okrug, 1874-jilda orayi Petro-Aleksandrovskiy (házirgi Tórtkúl)de boǵan Ámiwdarya okrugi, 1876-jilda Qoqan xanliǵiniń jabiliwi múnásábeti menen oray jańa marǵilari (házirgi Ferǵana qalasi)da bolǵan Ferǵana wálayati dúzildi.