Nókis filialí «it-servis» baǵdarı

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ

INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI
MUHAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴÍ

TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI

NÓKIS FILIALÍ

«IT-servis» baǵdarı

«Metrologiya, standartlastırıw hám sertifikatlastırıw»

páninen

ÓZ BETINSHE JUMÍSÍ

Tema: Shamalardıń xalıq aralıq birlikler sisteması.




Tayarlaǵan: _________________ A.B.Boranbaeva

Qabıllaǵan: _________________ S. Kayıpnazarov

Nókis – 2021
Shamalardıń xalıq aralıq birlikler sisteması.

Joba :

1. 
   Kirisiw.
   

II. Tiykarǵı bólim.

1. Ulıwma maǵlıwmat hám tariyx

2.SI xalıq aralıq birlikler sistemasınıń abzallıqları.

III.Juwmaqlaw

IV.Paydalanılǵan ádebiyatlar.

Kirisiw

Xalıq aralıq birlikler sisteması (SI — Sisteme Internationale) (fransuzcha: Système International d'Unités) — fizikalıq shamalardıń tiykarǵı hám tuwındılıq ólshew birlikler sisteması. Ólshew hám táreziler boyınsha Parijda ótkerilgen 11 Bas penen konferensiyada qabıl etilgen (1960 ). Xalıq aralıq birlikler sistemasın jetew tiykarǵı birlik, eki qosımsha birlik hám tuwındılıq birlikler quraydı. Tiykarǵı birlikler: uzınlıq birligi — metr (m), massa birligi — kilogramm (kg), waqıt birligi — sekund (s), termodinamik temperatura birligi — Kelvin (K), tok kúshi birligi — amper (A), jaqtılıq kúshi — sham, kandela (kd) hám element muǵdarı — buyım (buyım). Qosımsha birlikler: tegis múyesh birligi — radian (biykarlaw), keńislikdegi múyesh birligi —steradian (ster). Tuwındılıq birlikler tiykarǵı ólshew birliklerinen paydalanıp málim fizikalıq nizamlıq tiykarında anıqlanadi. Bunda koefficiyent ólshemge iye emes penen hám birge teń dep alınıwı kerek.

Fizikalıq shamanıń berilgen birlikler sistemasındaǵı tiykarǵı fizikalıq shamalar ulchamlari menen baylanısıwı ańlatpasına sol shamanıń ólshemliligi dep ataladı. SI sistemasında tiykarǵı shamalar uzınlıq, massa, waqıt, elektr tokı kúshi, termodinamik temperatura, jaqtılıq kúshi, element muǵdarı ólshemlikleri moye túrde L, M, T, I, Q, J, L^orqali ańlatpalanadı.

Xalıq aralıq birlikler sistemasıt.pán hám texnikanıń barlıq tarawların óz ishine kamrab aladı. Xalıq aralıq birlikler sistemasıt. de mexanik, issiklik, elektr, magnit hám basqa shamalar óz-ara baylanısqan boladı. Bul sistemanıń tiykarǵı hám tuwındılıq birlikleri ámeliy ólshewler ushın júdá qolay esaplanadı. Fizikalıq shamalar 1960 Parizhda qabıllandı

Kúndelik turmısda, ilim processinde, texnika -texnologiyada, óndiriste ulıwma alǵanda barlıq tarawda qandayda bir parametrlerdi isletiwde ólshew birliklerine dus penenkelamiz. Házirgi kúnde biz Xalıq aralıq birlikler sisteması (SI- Systeme International) den paydalanamız. Buǵan deyin SGS, MTS, MKSA, MKKGS penensıyaqlı bir neshe qıylı birlikler sistemaları ámeldegi bolǵan. Xalıq aralıq birlikler sisteması (keyingi orınlarda XBS penendep isletiledi) qabıl etiliwinen aldın xalıq aralıq miqiyosda qabıl etilgen birlikler sistemaları kóbeyip áyne bir shamaka tiyisli bahanı túrli sistemalarda túrlishe ańlatıw, shamanı ózin bolsa hár túrlı tariyplewge májbúr bolatuǵın jaǵday júzege kelgen edi. Bul jaǵday esaplawlarda, xalaqaro sawda munasábetlerinde hám ilimiy nátiyjelerdi ańlatıwda bir qansha quramalılıqlardı keltirip shıǵarar edi.