Tema: Básekilesiwshi firma hám tarmaqtıń uzaq múddetli aralıqtaǵı teńsalmaqlıǵı hám tarmaq usınısı

Tema: Bazar hákimyati shárayatında baha belgilew principleri

1. 
   Monopoliyaǵa qarsı nızamshılıq
   

1890-jılda birinshi bolıp Sherman nızamı dep atalıwshı nızam qabıl qılınǵan bolıp, ol tiykarınan sawdanı hám kommerciyanı monopollastırıwǵa qarsı qaratılǵan edi. Bul nızam sawda erkinligin sheklewshi hár qanday kelisiwdi qadaǵan eter edi hám básekilesiwshilerdi adalatsız jol menen joq etiwdi jinayat dep qarar edi. Usı nızamdı buzǵanlar járima tólewden tartıp, firmanı tarqatıp jiberiw hám jinayiy juwapkershilikke tartılıwıda kózde tutılǵan.
1914-jılda Kleyton hám federal sawda komissiyasi nızamı qabıl qılındı. Bul nızamda monopoliyanıń júzege keliwiniń aldın alıw boyınsha is-ilajlar belgilendi.
1938-jılda Uiler nızamı xaridarlar huquqın qorǵawǵa qaratılǵan. Tovar haqqında jalǵan maǵlıwmat beriw hám jalǵan reklamaǵa qarsi.
Bahalardı qadaǵalaw hám olardı tártipke salıw kóbirek tábiyiy monopoliyalarǵa qollanıladı. Konkurenciyalı bazarda P_e=MC bolar edi bıraq, bul baha tábiyiy monopoliyaǵa bolmaydı. Sebebi óndiriwshilerdiń qárejetleri hár qıylı bolǵanı ushın, bahalar da hár qıylı boladı.

1-súwret. Tábiyiy monopoliyada bahani tártipke salıw
Súwretde konkurenciyali bazardaǵı baha shekli shıǵın sızıǵı menen ortasha dáramat sızıǵı kesilisken toshkada. Monopolist Q_m muǵdarda ónim islep shıǵarıp P_m bahada satadı hám bunda onıń shekli shıǵını shekli dáramatına teń. Mámleket bolsa hámme ushın qollaylı qılıp bahanı ortasha qárejet sızıǵı menen ortasha dáramat sızıǵı kesilisken toshkada belgileydi, yáni P₁ bahada óndiris kólemi Q₁ boladı. P₁=AC bolıwı tábiyiy monopolistlerge payda alıw imkanin beredi.
Ortasha qárejet dárejesinde ornatılǵan baha P₁ ni “adalatlı payda alıwdı táminleytuǵın baha” dep ataydılar.

2.