Tema: Baslawısh klaslarda tekseriw diktanti ham oni sholkemlestiriw Joba: Kirisiw

2-Bap. Kórgezbeli sózlik diktantlari arqalı orfografiya kónlikpelerin rawajlandırıw

Baslanǵısh mektepte orfografiyanı úyretiw usılı tekǵana qaǵıydaǵa, bálki tildi rawajlandırıwdıń pútkil sistemasına tıykarlanıwı kerek: orıs tiliniń dawıs sistemasın jáne onıń grafikasın ózlestiriwge, oqıw, jazıwdı ózlestiriw procesine., sóylewdi qulaq arqalı tákirarlaw (tıńlaw ) hám óz sóylewin rawajlandırıw boyınsha, óz pikirlerin ańlatıw qábileti: diksiya hám orfoepik kónlikpelerdi rawajlandırıw.

Baslanǵısh klaslarda biz orfografiyanı ózlestiriwdiń ush sızıǵın kóremiz (olar bir-birine baylanısqan ):
- oqıwshılardıń fonemik (sóylew) esitiw qábiletin rawajlandırıw tiykarında dawıs (fonema) hám háriplerdiń tuwrı óz-ara baylanısıwı, dawıs pozitsiyasi hám sóz quramın esapqa alǵan halda orfografiyanı úyretiw;
- sózlerdiń álippe quramın, morfemik quramın, aytılıw hám kóshiriwge tiykarlanǵan sóz jasaytuǵın uyalardı yadlaw tiykarında orfografiyanı úyretiw, sózliklerden paydalanıw, sózlikti aktivlestiriw, yaǵnıy óziniń jazıp alınǵan tekstlerinde sózlerden paydalanıw ;
- qaǵıydalardı qóllaw menen orfografiyanı tekseriwge tiykarlanǵan orfografiyanı úyretiw, yaǵnıy.grammatika hám orfografiya máselelerin sheshiw arqalı.
Professor I. T. Fedorenko jumısshı yadtı rawajlandırıwǵa qaratılǵan vizual diktantlardan paydalanıwdı usınıs etedi.
Vizual diktantlardi ótkeriw usılı sonnan ibarat, jıynaqlardan birewiniń 6 gápi doskaǵa jazıladı hám qaǵaz beti menen jabıladı. Gáplerden biri ashıq bolǵandan keyin, jigitler gápti málim waqıt dawamında oqıydılar (hár bir gáp ushın ol kórsetilgen) jáne onı eslep qalıwǵa háreket qılıwadı. Keyin ol óshiriledi hám balalar onı dápterge jazadılar. Bunıń artınan keyingi gapni yadlaw hám jazıp alıw hám taǵı basqa. Bir jıynaqtan H 6 gáp ádetde orıs tili sabaǵında 5-8 minuta waqıt aladı. Tap sol jıynaq 3-4 kún izbe-iz tákirarlanadı. Jumısshı yadtı rawajlantıratuǵın vizual diktantlarni ótkeriwdiń ajıralmaytuǵın shárti olardı hár kúni ótkeriw bolıp tabıladı.
Pyatigorsk qalası oqıtıwshıları Kostrolin hám M. E. Kostrolina vizual diktantlarni ótkeriw ushın azmaz basqasha metodologiyani usınıs etedi, tómendegi tavsiyalarni beredi:
Birinshiden, biz álippe dáwirdiń birinshi sabaqlarında, balalar 4-5 hárip jazıwdı úyrengenlerinde, biz diktantlar jazıwdı baslaymız hám biz úsh jıllıq oqıwdı jazamız.
Ekinshiden, biz basqa reńdegi barlıq orfografiyalardı májburiy tańlawdı engizemiz, mısalı, jasıl.
Sonday etip, " orfografiya" reńli boladı. Balalarǵa " jasıl háripler" sózlerindegi orfografiyalardı eslep qalıw hám oqıtıwshınıń fotosuratidagi sıyaqlı tákirarlaw tapsırıladı. Keyingi ishda, grammatik qaǵıydalar menen tanısıwda, balalar bul baylanıslılıqtı anglay baslaydılar hám hálsiz pozitsiyalar sózlerde jasıl reń menen belgilengen degen juwmaqqa keliwedi. Sol waqıttan baslap orfografiya qıraǵılıǵın rawajlandırıw boyınsha maqsetli jumıslar baslanadı.
Zamanagóy texnika yad faktorın kem bahalaydı. Jaqsı yad anıq pikirlew mexanizminen kem emes. Student yadına shaqırıq qılıw eski mektep dástúrı bolıp tabıladı. Biz, qaǵıyda jol menende, 30 jasqa kelip, real ushın rawajlanatuǵın logikalıq pikirlewge emes, bálki tekstti vizual aqıl etiwge tayanamiz; tabiatning ózi oǵan jaqsılaw tayarlanǵan.
Vizual sózlik diktantlari materialı sawatlı jazıw kónlikpelerin rawajlandırıw, óz bilimlerin sınap kóriw hám hár qıylı jumıslarǵa tayarlanıw ushın mólsherlengen: jazıw, diktant, prezentaciya, test.
Vizual-sózlikli diktant tekstleri oqıwshılardıń bilimlerin ámelde qóllawǵa járdem beredi hám óz qábiletine (qábiletine) isenim payda etedi.
Bunday diktantlar járdeminde oqıwshılar óz-ózin qadaǵalaw etedi, bilimin real bahalaydı, orfografiya kónlikpelerin ózlestiriw degi kemshiliklerdi anıqlaydı hám olardı waqıtında jónge salıw etedi.
Sózdi vizual aqıl etiw (oqıw ) hám aytılıw yad hám logikalıq pikirlewdi rawajlandırıwǵa járdem beredi.
Orfografiya qábiletlerin rawajlandırıw ushın professorler I. T. Fedorenko, v. I. Zaytsevlarning vizual diktantlari qabıl etiledi. Biz óz jumısımız ushın materiallardı awıl oqıwshılarınıń sóylewin rawajlandırıw qábiletlerin, yakut balalarınıń psixologiyalıq qásiyetleriniń ayriqsha qásiyetlerin esapqa alǵan halda tańladıq. Birinshi basqıshda orfografiyanı anıqlawǵa bólek itibar beriledi.
Mısalı, ortogramma belgilerin anıqlaw :
Orfografiyanı biliwdi úyreniw ushın identifikaciyalaw qásiyetleri zárúrli áhmiyetke iye.
Ádetde orfogrammalarning tiykarǵı belgileytuǵın ózgesheligi háripler hám dawıslardıń, orfografiya hám aytılıwdıń uyqas kelmewi bolıp tabıladı.
Bul saykes emesliklerdi anıqlaw hám eslep qalıwǵa dawıs -hárip analizi hám sintezi, vizual-sózlik diktantlari waqtında turaqlı tekseriw járdem beredi. vizual sózlik diktantlarining abzallıǵı sonda, student sózdiń sózbe-sóz suwretin kóredi, qanday háriplerdi jazıwdı biladi (olar jazılǵan!), hám tekǵana sózdi esitedi.
Jumıs tájiriybesi, yaǵnıy vizual-sózlik diktantlarini ótkeriw orfografiyanı tekseriw ushın zárúr bolǵan kónlikpelerdi sındırıwǵa járdem beredi:
- sóz degi túbirdi tez hám tuwrı tabıw ;
- turdosh sózlerdi tańlaw hám tekserilip atırǵan sózdiń formaların qáliplestiriw, olar arasından test sózlerin tańlaw.
vizual-sózlikli diktant jazılgach, hár túrlı túrdegi jumıslar shólkemlestiriledi, bul erda baslanǵısh klasslar ushın programma talapları esapqa alınadı.
Sózlik-vizual diktant qanday atqarıladı?
Sózlik-vizual diktant teksti kestege ústin boylap jazıladı, sózler degi orfografiya grafik tárzde ajratıladı. Stol " akkordeon" formasında egilgan.
Oqıw waqtında hár bir sóz bólek kórinedi, geyde eki sóz, siz bir waqtıniń ózinde barlıq sózlerdi (" akkordeon" dıń abzallıǵı ) etiwińiz múmkin.
Kesteler nomerlengen, hár bir kestede programmanıń májburiy aktiv sózliginen alınǵan 7-9 yamasa odan artıq sóz, sóz dizbegiler bar. Oqıtıwshı sózdi oqıydı, planshetti kórsetedi. Balalar tıńlaydılar, tamasha etediler, jazadılar.
Diktant tolıq jazıp bólingennen keyin, keste doskaǵa osib qóyıladı hám hár kim óz jumısın CSR usılında tekseredi.
Teksergennen keyin, oqıtıwshı qaysı sózlerde (qanday ózgeshelikke iye hám kim etken) qátelerge itibar beredi jáne bul sózler ústinde keyingi islerdi joybarlawtiradi. Orfografiyası qıyın bolǵan sózler bir neshe diktantlardan ótedi. Olar basqa túrdegi jumıslarda aktivlestirıledi.
Sherek aqırında orfografiyanıń assimilyatsiya dárejesin tekseriw ushın test ótkeriledi.
Ol tiykarǵı grammatik hám orfografiya temaları boyınsha ulıwmalastıratuǵın materialdı óz ishine aladı hám úyrenilip atırǵan materialdı ózlestiriw dárejesin anıqlawǵa qaratılǵan.
Test studentlerden lingvistik hádiyseler hám faktlarga jaqsı baǵdarlanǵanlıqtı talap etedi.
Sonday etip, sózlik-vizual diktantning pútkil jumıs sisteması keń tarqalǵan isletiletuǵın sózlerdi úyrenilgen orfografiyalar menen tuwrı jazıw qábiletin qáliplestiredi. Orfografiya qıraǵılıǵı orfografiya yadınıń barlıq túrleri: esitiw, kóriw, sóylew-motor hám qural háreketleriniń ulıwmalıǵında rawajlanadı. Ásirese, kópshilik oqıwshılarda ústinlik etetuǵın vizual yadtı esta saqlaw kerek. Sabaqlıq temaları boyınsha diktant materialınıń bólistiriliwi orıs tilin ózlestiriwge járdem beredi hám tuwrı awızsha sóylewdi qáliplestiredi. Basqıshpa-basqısh hám úzliksiz jumıs sózsiz orfografiya qábiletleri hám qábiletleri ushın bekkem tiykar qóyadı.