Таянч сўзлар ва иборалар

Вақт характеристикаси - Ҳаракатнинг қанча вақт давом этиши ва унинг суръати ҳаракатнинг вақт характеристикасини ифода этади.
Ҳаракатнинг маълум вақт давом этиши. Ҳолат ва ҳаракатларнинг давом этиши организм фаолиятини ўзгартиришда мухим роль ўйнайди. Машқ бажаришнинг давомийлиги (югуриш вақти, статик зур беришнинг давом этиши ва бошқалар) ни ўзгартириш билан юкламанинг умумий хажмини тартибга солиш мумкин.
Жисмоний машқлар техникасида ҳаракатнинг айрим фазалари (эшкакни оркали олиб бориш ва эшкак эшиш, мулжаллаш ва туп ташлаш) ёки гавда айрим қисмларининг ҳаракати катта аҳамиятга эга. Бажарилаётган ишнинг қанча вақт давом этиши хакида вақти вақти билан ахборот бериб туриш ишчанликни оширади.
Ҳаракат суръати. Суръат деганда ҳаракат циклининг такрорланиш частотаси ёки вақт огирлиги ичидаги ҳаракат микдори тушунилади. Масалан, биз юриш суръати хакида - минутига 120 – 140 кадам, эшкак эшиш сураъти хакида – минутига 30 – 40 эшкак эшиш деб гапирамиз.
Суръат сўзининг амалий тушунчаси тезлик тушунчаси билан якиндан богланган, аммо улар айнан ухшаш эмас. Масалан, кулни турли баландликка кўтариш ва уни бир хил сураътда пастга тушириш мумкин, бундаги кул ҳаракатлари эса ҳар хил бўлади. югуриш частотаси бир хил бўлиб, лекин югуриш кадами ҳар хил бўлса ҳам югуриш тезлиги турлича бўлади. шу билан бирга, масалан, югуриш тезлоиги ҳам кадамнинг узунлигига, ҳам кадамнинг частотасига боғлиқ бўлиши ҳамда улар уртасида ҳар бир спортчи учун ўзига хос бўлган маълум даражадаги оптимал нисбат борлиги мутлако равшан.
Ҳаракат суръати гавданинг массаси ёки ҳаракатланаётган қисмининг инерция моментларига боғлиқ. Масалан, кул панжаларини ҳаракатлантиришда, гавда ҳаракатига нисбатан (секундига 1 –2 ҳаракат анча юқори суръатни (секундига 8 – 10 ҳаракат) саклаб туриш мумкин. Кўпинча суръатнинг ўзгариши билан ҳаракатнинг бутун структураси ҳам сифат жихатидан ўзгаради. Масалан, агар суръат маълум бир чегарадан ортиб кетса, нормал юриш югуришга айланади.
Педагогик амалиётда физиологик нагрзукани кучайтириш ёки камайтириш мақсадида ҳаракатларнинг турли суръатларидан фойдаланилади. Агар ҳаракат частотаси берилмаган бўлиб, машқнинг натижаси боғлиқ бўлмаса, шуғулланувчиларда ҳаракатни бажаришнинг индивидуал суръати бўлади. у ҳам организмнинг хусусиятлари (буйи, огирлиги, нерв системасининг типи) ҳамда спортчининг умуман шахсий хусусиятлари (умумий активлиги, ўзига нисбатан талабчанлиги) ва мазкур ҳаракатни кай даражада ўзлаштириб олганлиги билан белгиланади.