Таянч сўзлар ва иборалар

Ритмик характеристика. «Ритм» сўзи жуда кенг тарқалган бўлиб, хилма хил ходисаларга нисбатан қўлланилади. Масалан, мўзика, шеър ритми, нафас олиш ритми, юрак уриш ритми ва хакозо ритмлар хакида гапирилади. Бунда кўпинча ритмнинг асосий блегиси ходисанинг озми кўпми такрорланиш даврийлигида деб биладилар ва уни суръат билан тенглаштирадилар, яъни бирор бир ходисани механиқ равишда вақт жиҳамтидан тенг ораликларга бўлиниши деб хисоблайдилар. Ҳақиқатда эса вақти вақти билан такрорланишнинг ўзи ритмни ташкил этади. Ритмнинг асосий шарти мазкур ҳаракатда кучли, бирор бир жихатларни таъкидлаб кўрсатиладиган моментларнинг мавжудлиги ҳамда турли вақт интервалларнинг ўзгариши, алмашинишидан иборатдир. Шундай қилиб, ритм ҳаракатларнинг комплекс (динакмик – вақт) характеристикасидири.
Ҳаракат ритми учун ҳаракатнинг кучли, алохида куч билан бажариладиган қисмларнингш вақт жихатидан хилма хил муносабатда бўлиши (булар ҳаракатнинг кучсиз, пассив фазаларида ҳам мускулнинг зур бериши билан боғлиқ) характерлидир. Бу моментларнинг ҳаммаси исталган ҳаракат актида бўлади. шундай қилиб, ҳаракат ритмини зур беришнинг фазода ва маълум вақт ичида нисбатан тўғри ва мақсадга мувофик таксимланиши деб ифодалаш мумкин.
Жисмоний машқларни бажаришда мускулнинг зур беришини ва уни бўшаштиришнинг тўғри ва ўз вақтида алмашиниб туриши спорт техникасини эгаллаб олишнинг энг мухим кўрсаткичларидан биридир. Ҳаракатнинг кучли қисмида энг кўп зур беришга тўғри келади. Шу зур бериш туфайли килинган ҳаракат маълум вақт ичида пассив давом этади. Ҳаракатнинг кучли даври қанчалик жадал бўлса, унинг нафи шунчалик кўп бўлади, ҳаракатнинг пассив фазаларидан ҳам шунчалик яхширок фойдаланиш мумкин. Тренировка қилиш таъсиридазур беришнинг ортиб бориши ва камайиш эгри чизиклари ҳамда ҳаракатнинг актив ва пассив фазаларининг давом этиш нисбатлари ўзгаради. Спортчи-мастернинг оддий шароитлардаги ҳаракат ритми жуда аниқ бўлади ва баркарорлик касб этади.
Маълум бир кишнининг техник жихатдан мукаммал қилиб бажарган ҳар бир конкрет ҳаракатида мақсадга мувофик ритмини куриш мумкин. Бирок бу римни ҳамма учун бир хилда фойдали бўлган абстракт ҳолдаги идеал ритм деб карамаслик керак. Ҳар бир спортчида унинг индивидуал хусусиятларига қараб, ҳаракатларни бажаришнинг ўз ритми бўлиши лозим. Аммо ритмнинг бундай вариантлиги мазкур ҳаракатнинг асосий рационал структураси билан белгиланадиган чегарадан ташкарига утмаслиги керак.
Ритм ҳаракатнинг айрим элементлари бир бутун ҳаракат қилиб бирлаштирилганлиги сабабли, умуман ҳаракатни тезлатиш ёки секинлатишга карамасдан (барча элементларнинг тезлигини пропорционал равишда ўзгартирилганда) бу ҳаракатнинг умумий ритмик кўриниши маълум шароитларда ўзгаришсиз колиши мумкин. Бирок рационал ҳаракат ритми ташки мухитнинг каршилик кўрсатувчи кучлари билан ўзаро муносабатда зур беришнинг мақсадга мувофик гурухланиши сифатида хосил бўлади, шунинг учун ташки шароитни ўзгариши билан шунга мувофик равишда ҳаракат ритми ҳам ўзгариши керак.