Tayanch so’z va iboralar: Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi

optik yo’l uzunligi
deb atash odat bo‟lgan. 
Boshqacha qilib aytganda, 
optik yo’l uzunligi sindirish ko’rsatkichi n bo’lgan 
muhitda yorug’lik to’lqin biror masofani bosib o’tishi uchun ketgan vaqt 
davomida yorug’lik vakuumida qanday yo’lni bosib o’tishi mumkinligini 
ko’rsatuvchi kattalikdir. 
Bundan tashqari yorug‟lik to‟lqini optik zichligi kichikroq muhit bilan 
optik zichligi kattaroq muhit chegarasidan qaytganda uning fazasi A ga o‟zgaradi. 
Unday holat muhokama qilayotgan misolda 2 nurning S nuqtadan qaytishda sodir 
bo‟ladi. buni hisobga olish uchun yo‟llar farqini hisoblayotganda A ga 
yorug‟likning vakuumdagi yarim to‟liq uzunligini qo‟shish yohud ayirish kerak. 
Natijada 1 va 2 nurlarning S nuqtadagi optik yo‟llar farqi bo‟ladi. Trigonometrik
formulalar yordamida AD,DS,BS larni plastinka qalinligi A va
1-rasm. 
yorug‟likning tushish burchagi i orqali ifodalash mumkin. U holda (16) ifoda 
quyidagi ko‟rinishga keladi: 
Bu ifodaga asosan A ning qiymati nurlarning tushish burchagi i , plastinka 
moddasining sindirish ko‟rsatkichi n va qalinligi d ga bog‟liq. Quyidagi hollarni 
ko‟raylik.
Shuning uchun ponaning shisha plastinkalar bilan chegaradosh ustki va 
ostki qatlamlaridan qaytayotgan nurlarning yo‟llar farqi AAA ga juda yaqin 
bo‟ladi. 
Ponaning qalinroq soha tomon siljiganimizda shunday B sohaga etib 
kelamizki, bu erda bo‟ladi. yanada qalinroq sohalar tomon yiurganimizda AA 
bo‟lgan S soha bo‟lgan D soha va x. klarga duch kelamiz, shuning uchun A to‟lqin 

---

uzunlikni monoxromatik parallel nurlar bilan yoritilayotgan ponaning sirtida
1.11-rasmda tasvirlangandek navbatma-navbat keluvchi qorong‟i va yorug‟ yo‟l-
yo‟l sohalar (polosalar) namoyon bo‟ladi. 
Yassi shisha plastinkaga radiusi R bo‟lgan yassi qavariq linza qo‟yilgan 
bo‟lsin. 12a-rasmda bu sistemaning kesimi tasvirlangan. Linza bilan 
plastinkaning tutash nuqtasi B dan uzoqlashgan sari havo qatlamining qalinligi 
ortib boradi. Linzaning yassi tomoniga tik ravishda parallel monoxromatik 
nurlar tushayotgan bo‟lsin. Shu nurlar ichidan birini hayolan ajratib qo‟yaylik. 
Bu nur S nuqtaga etib borgach, qisman qaytadi, qisman havo qatlami ichiga kirib 
boradi. Nurning bu ikkinchi qismi D nuqtadan qaytgach ( tushish burchagi nolga 
teng bo‟lgani uchun havo qatlamining ustki va ostki qismlaridan qaytish 
burchaklari hamda sinish burchagi nolga teng), S nuqtadan qaytgan nur bilan 
interfernsiyalashadi. Interferensiyalashuvchi nurlarning yo‟llar farqi havo 
qatlamining qalinligi d ga bog‟liq. Tajribada qo‟llanilayotgan yassi qavariq linza 
R radiusli sferaning bir bo‟lagidan iborat, bo‟lgani uchun linza bilan 
plastinkaning tutash nuqtasi B dan bir xil uzoqlikdagi nuqtalar uchun ( bu nuqtalar 
markazi B da joylashgan r radiusli aylanalardan iboratdir) havo qatlamini 
chegaralovchi sirtlardan qaytuvchi nurlarning yo‟llar farqi bir xil bo‟ladi. shuning 
uchun B nuqta atrofida qorong‟i va yorug‟ konsentrik halqalar kuzatiladi (rasm). 
Bu tajribani birinchi marta N‟yuton amalga oshirgani uchun interferension 
manzara 
N’yuton halqalari
deyiladi. k – halqaning radiusi r
R
va unga mos bo‟lgan 
havo qatlamining qalinligi d orasidagi bog‟lanishni aniqlaylik. To‟g‟ri burchakli 
AOS uchburchakdan quyidagi tenglikni yoza olamiz: 
R
2
= r
2
R
+ ( R - d)
2 
Bu tenglikni soddalashtirib va d
2
hadni kichikligi tufayli 
hisobga olmasdan
d = r
2
R
/2R
ifodani 
hosil 
qilamiz. 
Natijada 
havo 
qatlamini 
chegaralovchi sirtlardagi S va D nuqtalardan qaytgan 
nurlarning yo‟llar farqi 
Interferension maksimum va minimum shartlardan 
foydalansak, tenglik bajarilganda