Tayanch so’z va iboralar: Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi

---

Tayanch so’z va iboralar:
Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi, 
fazalar farqi, difraksion to’r, chastota, yorug’lik interferensiyasi, yorug’lik 
difraksiyasi, Nyuton halqalari, yorug’lik dispersiyasi, yorug’likning yutilishi, 
yorug’-likni sochilishi, yorug’likning qutblanishi.
 
1. Yorug’lik interferensiyasi.
Elektromagnit to’lqin tarqalayotganda fazoning har bir nuqtasida elektr va 
magnit maydonlar davriy ravishda 
(
masalan w chastota bilan
)
 o’zgarib turadi.
Bu 
o‟zgarishlar E va H vektorlarining tebranishlari sifatida ifodalanadi.
Bunda E
m 
va H
m
mos ravishda elektr va magnit maydon kuchlanganligi 
vektorlarining maksimal (amplituda) qiymatlari
E va H vektorlarining tebranishlari bir xil fazada va o‟zaro perpendikulyar 
tekisliklarda sodir bo‟ladi. 1-rasmda Ox yo‟nalish bo‟yicha tarqalayotgan to‟lqin 
tasvirlangan. Elektromagnit to‟lqin E va H vektorlarining fazoda tebranishidan 
iboratdir. Lekin soddalashtirish maqsadida biz bundan keyingi mulohazalarimizda 
faqat E vektorning tebranishlari to‟g‟risida gapiramiz, H vektorni esa deyarli esga 
olmaymiz. Ammo E vektorga perpendikulyar yo‟nalishda H vektor ham 
tebranayotganligini unutmaslik kerak. Agar to‟lqinning turli nuqtalaridagi E 
vektorlar faqat bir tekislikda yotsa, bunday to‟lqinni yassi elektromagnit to‟lqin 
deb, bu tekislikni esa tebranish tekisligi deb ataymiz. 1-rasmda tasvirlangan 
to‟lqin yassi elektromagnit to‟lqindir. 
Maksvell hisoblashlar asosida elektromagnit to‟lqinlar 3*10 
8
m/s tezlik 
bilan tarqalishi lozim , degan xulosaga keldi, bu qiymat keyinchalik optik usullar 
bilan aniqlangan yorug‟lik tezligiga teng bo‟lib chiqdi. Bu esa yorug‟lik – 
elektromagnit to‟lqindir deb talqin qilinishiga imkon berdi. 
Hozirgi vaqtda eng zamonaviy tajribalar asosida
yorug’likning vakuumda 
tarqalish tezligi
c = (299792456,2 
+
- 
1,1) m/s deb qabul qilingan.
Haqiqatdan, keyinchalik amalga oshirilgan tekshirishlar elektromagnit 
to‟lqinlarning chastotalar diapazoni nihoyat keng ekanligini ko‟rsatdi. Xususan 
inson ko‟zi seza oladigan elektromagnit to‟lqinlarning chastotalari
ν= (0,75 + 0,40) 10
15 
Gs. (1)