Tayanch so’z va iboralar: Yorug’lik, spektr, to’lqin uzunligi, tezlik, yo’llar farqi

2. Yorug’lik difraksiyasi.
Yorug‟likning bir jinsliligi bir-biridan keskin farq qiluvchi qismlarga ega 
bo‟lgan muhitda tarqalishida kuzatiladigan va geometrik optika qonunlaridan 
chetlanishlar bilan bog‟liq bo‟lgan hodisalarning jami 
difraksiya 
deb ataladi. 
Xususan yorug‟lik to‟lqinlarining to‟siqlarni aylanib o‟tishi va geometrik soya 
sohasiga yorug‟likning kirishi difraksiya natijasida vujudga keladi. To‟lqin 
uzunligi to‟siq o‟lchami bilan o‟lchavdosh kattaliklar bo‟lganda juda kuchli 
difraksiya kuzatiladi. Agar to‟lqin uzunligi to‟siqning o‟lchovlaridan juda ham 
kichik bo‟lsa, bu hol yorug‟lik uchun o‟rinli difraksiya kuchsiz bo‟lib, uni payqash 
qiyin bo‟ladi. 
To‟lqinlar difraksiyasi hodisasi Gyugens prinsipi yordamida tushintirilishi 
mumkin. Biron turli yo‟nalishlarda tarqalayotgan to‟lqinlarning amplitudasi va 
demak, intensivligi haqida Gyugens prinsipi biron aniq ko‟rsatma bermaydi. Bu 
kamchilikni Frenel‟ tuzatdi va u Gyugens prinsipini ikkilamchi to‟lqinlar 
interferensiyasi haqidagi tushuncha bilan to‟ldiradi. Frenel‟ o‟zi takomillashtirgan 
prinsip yordamida bir qator difraksion hodisalarni qoniqarli ravishda tushintirishga 
muvaffaq bo‟ldi. Frenel‟ shuning bilan birga yorug‟likning to‟lqin nazariyasidagi 
asosiy qiyinchiliklardan birini bartaraf qilishga – yorug‟likning to‟lqin tabiati

---

 5-rasm. 
uning tajribada kuzatiladigan to‟g‟ri chiziqli tarqalishi bilan qanday mos kelishini 
ko‟rsatishga ham muvaffaq bo‟ldi. Faraz qilaylik, 1-rasmdagi biror manbadan 
tarqalayotgan yorug‟likning to‟lqin sirtlaridan biri bo‟lsin. Shu sirtdan oldida 
yotgan R nuqtadagi yorug‟lik tebranishlarining amplitudasi frenelning ta‟biri bilan 
quyidagi mulohazalardan topilishi mumkin. Sirtning xar bir elementi ikkilamchi 
sferik to‟lqinning manbai bo‟lib, u to‟lqinning amplitudasi elementning kattaligiga 
proporsional bo‟ladi. sferik to‟lqinning amplitudasi manbagacha bo‟lgan r masofa 
ortgan sari ½ qonun bo‟yicha kamayib boradi. Demak, to‟lqin sirtining xar bir dS 
elementidan R nuqtaga quyidagi to‟lqin keladi: bu ifodadagi AA to‟lqin sirt S 
joylashgan erdagi tebranish fazasi, k to‟lqin soni, r sirtning dS elementidan R 
nuqtagacha bo‟lgan masofa, d
0
kattalik dS joylashgan erdagi yorug‟lik 
tebranishining amplitudasi bilan aniqlanadi. K- proporsionallik koeffisenti bo‟lib, 
uni Frenel‟ yuzachaning n normali bilan dS dan R nuqtaga tomon yo‟nalish 
orasidagi A burchak ortgani sari kamayadi va AAA bo‟lganda nolga aylanadi, deb 
hisoblangan. R nuqtadagi natijaviy-tebranishi butun to‟lqin sirt uchun olingan (1) 
tebranishlarning superpozisiyasidan iborat bo‟ladi: 
Bu (2) formulani