Yorug‟lik nurlarining yo‟nalishiga perpendikulyar qilib hayolan S
yuzni joylashtiraylik. Bu yuz orqali birlik vaqtda o‟tayotgan yorug‟lik
to‟lqinlarning
energiyasi
yorug’lik oqimi
(F) deb ataladi va J/s yoki Vt
hisobida o‟lchanadi. Birli8k vaqt ichida yuz birligi orqali o‟tayotgan yorug‟lik
oqimi , ya‟ni
I = F/S (2)
Yorug‟lik oqimining zichligi yoki yorug‟lik intensivligi deyiladi.
Yorug‟lik intensivligi Vt / m
2
hisobida o‟lchanadi. Yorug‟lik
intensivligi yorug‟lik tarqalayotgan muhitning sindirish ko‟rsatkichi n ga va
yorug‟lik to‟lqin amplitudasining kvadratiga proporsional:
I ~ nE
2
m
(3)
Yung
tajribasida
M
1
va
M
2
tirqishlardan chiqayotgan
yorug‟lik
to‟lqinlarning ustma-ust tushishi natijasida yorug‟lik interferensiyasi ro‟y beradi.
Boshqacha qilib aytganda,
M
1
va
M
2
tirqishlar yorug‟lik
manbalari vazifasini
o‟taydi. U holda quyidagi savol tug‟iladi: xonada ikki elektr lampa yorug‟lik
tarqatib turgan bo‟lsa, xonaning yoritilgan sohalaridagi yorug‟lik intensivligi
ayrim lampalar tufayli vujudga keluvchi intensivliklar yig‟indisiga teng bo‟ladi,
ya‟ni yorug‟lik intensivligining maksimum va minimumlari kuzatilmaydi. Buning
sababi nimada?
Yung tajribasini muhokama qilayotganimizda
M
1
va
M
2
tirqishlardan
chiqayotgan yorug‟lik to‟lqinlarining
chastotalarini bir xil, fazalarining farqi esa
o‟zgarmas deb hisoblaganimizni eslaylik ((6) ga q.) . bu shartlar bajarilganda
qo‟shiluvchi yorug‟lik to‟lqinlar kogerent to‟lqinlar deyiladi. Kogerent yorug‟lik
to‟lqinlar ustma-ust tushgandagina turg‟un inteoferension manzara kuzatiladi.
Tabiiy yorug‟lik manbalari (xususan, yonib turgan elektr lampochkasi ham) esa
kogerent bo‟lmagan to‟lqinlar nurlantiradi. Haqiqatdan, tabiiy yorug‟lik manbalari
sochayotgan yorug‟lik ko‟p atomlar nurlanishlarining yig‟indisidan iborat. Har bir
atom boshqa atomlarga bog‟liq bo‟lmagan holda nurlanish chiqaradi.
Alohida
atomning nurlanish chiqarish vaqti 10
-8
sekundlar chamasi davom etadi. Bu vaqt
davomida atom chiqargan nurlanish (ya‟ni elektromagnit to‟lqin) bir qator
do‟nglik va botiqlardah iborat bo‟ladi. uni to‟lqinlar tizmasi deb ataylik. To‟lqinlar
tizmasining uzunligini topish uchun yorug‟lik to‟lqinining
tezligi s ni atomning
nurlanish vaqti A= 10
-8
s ga ko‟paytiramiz:
L =c A = 3 10
-8
m/s 10
-8
s =3m (4)
Yorug‟lik manbaidagi atomlar xaotik ravishda “chaqnab” va “o‟chib” turadi.
Shuning uchun turli atomlar tomonidan chiqarilgan to‟lqin tizmalarining
chastotalari, amplitudalari va boshlang‟ich fazalari turlicha bo‟ladi. hatto yorug‟lik
fil‟tr yordamida ikki tabiiy yorug‟lik manbaidagi bir xil atomlar chiqaradigan bir
xil chastotali (ya‟ni monoxromatik) to‟lqinlarni ajratib olganimizda ham , ulardagi
alohida tizmalarning fazalar farqi o‟zgarib turadi. Shuning uchun bunday
monoxromatik yorug‟lik to‟lqinlarining ustma-ust
tushishi natijasida vujudga
keladigan interferension manzara juda qisqa vaqt saqlanib turadi. So‟ng
navbatdagi to‟lqinlar tizmasi tufayli yangi interferension manzara vujudga keladi.
Lekin bu manzaradagi maksimum va minimumlarning joylashuvi oldingi
to‟lqinlar tizmasi tufayli vujudga kelgan interferension manzaragidan farq qiladi.
Bu vaqt ichida interferension manzara bir necha million marta o‟zgarishga
ulguradi. Demak, biz bu million manzarani ustma-ust tushishini kuzatamiz, xolos.
Albatta buning natijasida interferension maksimum va minimumlardan xech
qanday iz qolmaydi.
Shunday qilib, ikki tabiiy yorug‟lik manbai tufayli
interferension manzara kuzatilmasligining sababi yorug‟lik manbalaridan
tarqalayotgan nurlarning kogerent emasligidir deya olamiz. U holda yorug‟lik
interferensiyasini qanday amalga oshirish mumkin degan savol tug‟iladi.
Odatda, to‟lqin tizmasining L uzunligi
Do'stlaringiz bilan baham: