Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

adaptatsiyasi
deb ataladi. 
 
 
Motivlarning turlari 
muvaffaqiyatga erishish motivi 
faqat muvaffaqiyat bilan ishlaydiganlar 
oldindan ishonch bilan shinday ish 
boshlaydilarki, nima qilib bo’lsa ham 
utuqqa erishish ular uchun oily maqsad 
bo’ladi 
muvaffaqiyatsizliklardan qochish 
motivi
bunday motivga tayangan shaxslarda 
ishni boshlashdan avval nima bo’lsa ham 
muvaffaqiyatsizlikka duchor 
bo’lmaslikni o’ylaydilar. Ularda 
ishonchsizlik, pissimizm kuzatiladi 
3.
 
Kasbiy adaptatsiyaning 
psixologik fenomen sifatida. 

---

85 
35-rasm 
Keng amaliy ma’noda 
kasbga moslashtirish yoki profadaptatsiya
- bu 
o‘quv-ishlab chiqarish kombinatlarida, ishlab chiqarish korxonalarida, dehqon 
xo‘jaliklarida va umuman moddiy ishlab chiqarish sohasida bo‘lg‘usi 
mutaxassislarning ixtisosliklar egallashi jarayonida ular tanlagan kasbning mehnat 
sharoitlariga moslashtirishdir.
O‘quvchi, amaliyotchi yoki ishchi ishlab chiqarish muassasasida yosh 
mutaxassis sifatida ishlab chiqarish vazifalarini bajaradilar, mehnatni tashkil qilish, 
eng maqbul mehnat usullarini qo‘llash, psixologik qiyinchiliklarga qarshi ularni 
engishga, ishning yuqori natijalariga erishishga o‘rganadilar. 
Kasbiy qobiliyat
- odamning shunday psixologik xususiyatlaridirki, bilim, 
malaka orttirish shu xususiyatlarga bog‘lik bo‘ladi. Kasbiy qobiliyat taraqqiy etmay, 
so‘lib ketishi ham mumkin. O‘quvchida hali zarur ko‘nikma va malakalar tizimi 
hamda mustaqil bilimlar va tarkib topgan ish uslublari yo‘qligiga asoslanab, jiddiy 
tekshirmay shoshilinch ravishda unda qobiliyatlar yo‘q, deb xulosa chiqarish 
pedagogning jiddiy xatosi hisoblanadi. Qobiliyatlar bilim, malakalar, ko‘nikmalarda 
ko‘rinmaydi, balki ularni egallash dinamikasida namoyon bo‘ladi, ya’ni, boshqacha 
aytganda, mazkur faoliyat uchun muhim bo‘lgan bilim va ko‘nikmalarni 
o‘zlashtirish jarayoni turli sharoitlarda qanchalik tez, chuqur, engil va mustahkam 
amalga oshirishingizda namoyon bo‘ladi. Demak, qobiliyat shaxsning faoliyatini 
muvaffaqiyatli amalga oshirish sharti hisoblangan va bilim, ko‘nikma hamda 
malakalarni egallash dinamikasida yuzaga chiqadigan farqlarda namoyon 
bo‘ladigan indiviudal-psixologik xususiyatdir. Agar shaxsning ma’lum sifatlari 
yig‘indisi odamning pedagogik jihatdan asoslab berilgan vaqt oralig‘ida egallagan 
faoliyati talablariga javob bersa, bu narsa bizga, unda mazkur faoliyatga nisbatan 
qobiliyati bor, kasbiy adaptatsiya muvaffaqiyatli o‘tdi, deb xulosa chiqarishga asos 
bo‘ladi. 
36-rasm 
Qobiliyatlar taraqqiyotning yuksak bosqichiga iste’dod deb 
ataladi. Iste’dod deb odamga qandaydir murakkab mehnat 
faoliyatini muvaffaqiyatli mustaqil va original tarzda bajarish 
imkonini beradigan qobiliyatlar uyushmasiga aytiladi. 
Iste’dod mahoratning dastlabki sharti bo‘lib, lekin 
mahoratning o‘zidan ancha uzoqdir. 

---

86 
Mohir usta bo‘lish uchun juda ko’p ishlash kerak bo‘ladi. Iste’dod mehnatdan 
ozod qilmaydi, katta ijodiy yuksalish va tinimsiz mehnatni, o‘z ustida ishlashni 
taqazo qiladi. Iste’dodli kishilar shubhasiz, o‘z mehnatlari orqali olamga mashhur 
bo‘lgan mahorat darajasiga erishganlar. 
37-rasm 
Shunday qilib, jamiyatni odamlar mehnatisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ishlab 
chiqarish resurslarining orasida inson o‘z mehnat faoliyati bilan etakchi o‘rinni 
egallaydi.
Mehnat faoliyatining sub’ekti sifatida esa u muayyan sharoitlarda ishlashi va 
bunda muayyan vositalardan foydalanishi kerak bo‘ladi. Bunga esa u tayyor 
bo‘lishi, aniqrog‘i tayyorlangan bo‘lishi kerak.
Maslouning aytishicha, bizning harakatlarimizni boshqaruvchi bosh 
mexanizm bu - ehtiyojlarimizdir. Bizning fiziologik ehtiyojlarimiz qondirilgandan
so‘ng bizning ma’naviy ehtiyojlarimiz haqida o‘ylash boshlanadi.
Agar o‘zimizning xavfsizligimizni ta’minlasak, bizda sevish va sevilish
ehtiyojini qondirish masalasi ko‘tariladi. O‘zimiz xohlaganimizdek sevish va
sevilish ehtiyojini qondira olganimizdan so‘ng esa biz mustaqil ravishda 
shakllangan shaxs deb hisoblanamiz.
57
 
4-5 yoshdan boshlab bolada nafaqat real, balki ideal narsalar tushunchasi
shakllana boshlaydi. Bu narsa esa Super-ego shakllanishiga olib keladi. Bu
davrda bola nima qilish kerak ekanligini kattalarga o‘rgatishni boshlaydi. Bu esa, 
ijtimoiy-psixologik adaptatsiya jarayonida inson hayot va faoliyatining tashqi
57
David G. Mayers Psychology, © 2010 by Worth Publishers. 589-b. 

---

87 
va ichki sharoitlari o‘rtasida uygunlikka erishish uchun uzluksiz ravishda
harakat qiladi.
58
 
38-rasm 
Umumiy tayyorgarlik jarayonida 
inson mehnat faoliyatida eng avvalo 
moslashadi, bu hodisa psixologiyada 
“adaptatsiya” deb ataladi. (lotinchadan 
adaptatio).
Oddiy adaptatsiyadan farqli, ijtimoiy 
adaptatsiyaning muhim xususiyatlaridan 
biri - uning shaxsni turli ijtimoiy 
rollarga moslashtirishi va ularni qabul 
qilish sharti ekanligidir. 
SHu nuqtai nazardan adaptatsiya shaxs ijtimoiylashuvining muhim sharti va 
mexanizmidir. Individning jamiyatda o‘zini anglashi, o‘zining o‘ziga hamda 
atrofdagilarga munosabatini anglashda ham uning roli katta bo‘lib, shunga aloqador 
ijtimoiy tasavvurlardagi kamchiliklar va buzilishlar shaxs ijtimoiy faoliyatining 
samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘satadi.
Bu g‘oya professional o‘zini
-
o‘zi anglashga bevosita aloqador bo‘lib, o‘zi 
tanlagan kasb yo‘nalishiga shaxsning faol moslasha olmasligi uning professional 
kompetensiyasining past bo‘lishiga olib keladi. SHu bois ham mamlakatimizda 
Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining sifat bosqichi muvaffaqiyat bilan amalga 
oshirilayotgan bir sharoitda temir yo‘llar muxandisligi yo‘nalishida kadrlar 
tayyorlovchi ta’lim muassasalaridagi yoshlarni bo‘lg‘usi kasbiga ijtimoiy psixologik 
jihatdan adaptatsiya qilishini bilish kerak bo‘ladi. 
Psixologik lug‘atlarda