Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

professional 
maslahatlarning
ya’ni, 
profkonsultatsiya
rolini alohida ta’kidlaydi.
67
Chunki uning ta’kidlashicha, konsultatsiya yoki maslahat – tavsiyaviy 
xarakterga ega, ya’ni, shaxsga u yoki bu kasbni majburan egallashini talab etmaydi, 
balki uning afzalliklari, qiyinchiliklari va insondan talab qiladigan sifatlarini ochiq 
bildirib, tanlash tavsiya etiladi. Bunda shaxsning bu kasbga qanchalik ruhan 
tayyorligi, undagi mavjud sifatlar va kutishlar bilan kasb talab qiladigan 
professional sifatlarning qanchalik mos, mutanosibligi masalasi aniqlashtiriladi. 
Uning oqibati sifatida profesional tanlov ro‘y berishi mumkin.
Psixologiyada 
professional saralash
tushunchasi mavjudki, uning ma’nosi – 
odamning u yoki bu kasb turiga yoki ish o‘rniga undagi insoniy sifatlarning 
yaroqligi darajasi, kasbga taalluqli professional normalarning egallashi mumkin 
bo‘lgan lavozimga to‘g‘ri kelishidir.
Bunday 
saralashning
4 hil jihati farqlanadi: 

 
tibbiy; 

 
fiziologik; 

 
pedagogik; 

 
psixologik. 
67
Батаршев А.В. Психодиагностика в управлении: Практическое руководство: Учеб.- практич. пособие.-М.: 
Дело, 2005.- С.154-157.

---

94 
Tibbiy professional 
saralash
tibbiy asbob-uskunalar, tekshirish anjomlari 
yordamida odam organizmidagi ayrim alohida olingan funksional tizimlarining 
shakllanganligi, rivojlanganligi darajasini aniqlaydi.
Fiziologik saralash – insonning konkret fiziologik holatlarining ishga 
namoyon bo‘lishi darajalarini belgilaydi, masalan, charchoqlarga berilishi va ishga 
layoqati; stressogen omillarga qanchalik berilishi mumkinligi, og‘ir ish sharoitlari, 
kuchli tavakkal qilish sharoitiga chidamliligi, tunlari ishlaganda yoki favqulotda 
holatlarda ishlay olishi imkoniyatlarini inobatga oladi.
Pedagogik professional saralash shaxsdagi kasb bilan aloqador maxsus 
bilimlar ko‘lamini, ko‘nikma va professional malakalarning rivojlanganligini 
aniqlashga yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Nihoyat, eng muhimi – psixologik saralash – verbal testlar hamda 
so‘rovnomalar, proektiv metodikalar, maxsus apparatlar, so‘hbatlar vositasida 
amalga oshiriladi. Ular yordamida shaxsning layoqatlari va qobiliyati, qadriyatlari 
tizimi.
Profesional intilishlari, motivlari, qiziqish va intilishlari aniqlanadi. 
Professional saralashning maqsadi va muddaosi professional tanlovdir. 
42-rasm
Professional tanlov – bu insonga uning ichki va 
tashqi imkoniyatlarini, kasbga mosligining barcha 
jihatlarini (tibbiy, fiziologik, pedagogik hamda 
psixologik) o‘tkazilgan tekshiruvlar natijasi 
o‘laroq tavsiyalar berilishi jarayonidir. Bundan 
odam o‘zining qanchalik shu kasbga mosligi yoki 
to‘g‘ri kelishi, kasbiy talablarga javob berishi yoki 
bermasligi to‘g‘risida tasavvurlarga ega bo‘ladi. 
Amaliyotda professional saralashning natijasi sifatida amalga oshirilgan 
professional tanlov odamning individual psixologik xususiyatlari hamda shaxsiy 
fazilatlarining tanlagan yoki tavsiya etilayotgan kasbga nechoqlik mosligini 
bildiradiki, endi shular asosida shaxs o‘zining butun qobiyatinini amalda namoyon 
etishga hozir bo‘lishi lozim bo‘ladi. 
Turli bosqichlardagi ta’lim massasalarida amalga oshirilgan professional 
saralash hamda tanlov o‘ziga hos mehnat ekspertizasi rolini o‘ynaydi. Ikkala 
shakldagi tadbirlarda namoyon bo‘ladigan mehnat eksperptizasi ishlab chiqarish 
amaliyotida quyidagilarning oldini olishga imkon beradi: 

 
imkoniyati nuqtai nazaridan odamga mutloq to‘g‘ri kelmaydigan 
mehnat faoliyati bilan shug‘ullanishiga chek qo‘yadi (masalan, u yoki bu mehnat 
turi bilan shug‘ullanishiga yoshi to‘g‘ri kelmaydi, salomatligi ko‘tarmaydi, 
ma’lumoti mos emas, psixofiziologik tomondan mos emas); 

 
u yoki bu mutaxassislikka har tomonlama to‘g‘ri keladigan, 
yuklatilgan vazifalarni salomatligiga ziyon etkazmagan xolda maromida bajara 
oladigan insonlarni shu kasb uchun tanlash; 

---

95 

 
qaysi mehnat faoliyati turiga shu shaxsning qobiliyati ko‘proq mos 
ekanligini bilgan xolda unga tavsiyalar berish uchun. 
Yuqoridagilarning dastlabki ikkitasi muvaffaqiyat bilan ado etilgan taqdirda 
uchinchisi o‘z o‘zidan yuqori saviyada bajariladi. 
Psixologik nuqtai nazardan profesional tanlov amalga oshirilishi uchun 
quyidagi omillar va shartlar inobatga olinishi kerak: 
12-jadval