Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

 
1 
U yoki bu kasbga nisbatan ob’ektiv ijtimoiy – iqtisodiy zaruratning mavjudligi
(masalan, professional vakansiyalar, ya’ni, bo‘sh ishchi o‘rinlari mavjud
Bo‘lgan sharoitda). 
2 
Mehnat samaradorligi yuqori bo‘lishi uchun kasbga layoqatlilikni aniqlashni
Taqozo etuvchi kasblar doirasi mavjud bo‘lganda (masalan, turli stresslarga
berilish xavfi bo‘lgan sharoitda maxsus psixologik tayyorgarlikni taqozo
etuvchi operator mehnatiga ehtiyojning borligi). 
3 
Ilgari tajribada sinab ko‘rilgan tanlovga mo‘ljallangan tanlov tizimining
mavjudligi (validlilik, ishonchlilik, bir birini to‘ldirish va o‘rnini bosishga
imkon beradigan diagnostik metodikalar batareyasining borligi). 
4 
SHunday tanlovlar tizimini tushunadigan, professional malaka va tajribaga
bo‘lgan mutaxassislarning mavjudligi. 
Yuqorida bayon etilgan tadbirlar, jumladan, professional yo‘nalganlikni 
aniqlashdan ko‘zlangan asosiy maqsad – kasbiy adaptatsiyani ta’minlash va 
shaxsning o‘zi faoliyat yuritayotgan sohadagi faoliyatining samaralorligiga 
erishishdir.
SHunday qilib, 
profesional hamda ijtimoiy adaptatsiya
– bu shunday 
tadbirlar majmuasiki, u avvalo ishchi va xodimning professional jihatdan 
shakllanishi, kasbiga monand keladigan ishlab chiqarish va kasbiy sifatlar, 
ko‘nikmalar, ustanovkalar, ehtiyojlarning takomillashuvi orqali uning faol mehnat 
faoliyatiga kirishib ketishi va mehnatda yuqori ko‘rsatgichlarga ega bo‘lishini 
ta’minlaydi. 
Necha asrlardan buyon psixologlar hamda pedagoglar intellegentlikni yaxdil 
bir qobiliyat yoki ko’p qirrali shaklga ega bir qobiliyat deb munozara yuritib 
kelishadi. Ko’plab mulojazaga boy izoxlar intellegentlikni umumiy qobiliyat – 
insonga turli xil topshiriqlarni bajarishda, yoki akademik vazifalarni (o’qish, 
yozish, so’z boyligini oshirish) ifodalashda ishlatiladi. (Garlick, 2002). Shu o’rinda 
ushbu umumiy qobiliyatning bir necha dalillarini ko’rishimiz mumkin hamda ular 
jamiyatning har kungi intellegentli qarashlari bilan ustma-ust tushadi. Bu 
kuzatishlarni yanada aniqroq tasvirlash maqsadida mini industriya markazlari 
intellegentlik, akademik qobiliyat va yutuqlar borasida testlar ishlab chiqdilar, 
Intellegentlikni umumiy qobiliyat sifatida talqin etishda bir qancha 
muammolarga duch kelamiz. Muammolar ustida xulosa chiqarishning bir yo’li 
shuki, intellegentlikni o’qituvchilarga ta’sir o’tkazuvchi umumiy fikr nazarida 
ko’rish kerak. Agar uni yagona qobiliyat sifatida ko’radigan bo’lsak, 
o’quvchilarning intellect salohiyatini oshirish dolzarb muammoga aylanib qoladi, 

---

96 
xatto tiklab bo’lmas holatga ham kelishi mumkin (Gottfredson, 2004; Lubinski, 
2004).
Ushbu xulosaning bir qancha salbiy natijalari yaqin yillarda o’qituvchilarga 
ta’sir o’tkazmoqda, ayniqsa maktabda o’tkazilga test yutuqlari o’quvchilar 
o’rtasida keng yoyilib ketgan.
Biroq, intellegentlikning boshqa bir ko’rinishi - aslida hamma qismlari bir 
yaxdil qobiliyatni ifoda etsa uning bir qancha izox yo’llari mavjud. Turli xil 
sabablarga ko’ra, yaqin yillarda ushbu qarashlar o’qituvchilar orasida 
ommalashib bordi.
Masalan, o’quvchilarni baholash sistemasiga ko’ra, o’quvchi aniq bir 
qobiliyat orqali baholana olmaydi, lekin tub ma’nosida buning aksi ko’rinadi 
(Kohn, 2004). Ushbu modellardan taniqli, ko’zga tashlangani Hovard Garnerning 
ko’p sonli intellegentlik nazariyasi hisoblanadi (Gardner, 1983, 2003). Gardner 
shuni ko’rsatdiki, intellegentlikning sakkiz xil shakli mavjud bo’lib, har biri 
mustaqil ravishda ifoda etiladi. Har bir inson sakkiz xil shaklning aralashmasini 
o’zida mujassam etadi – kimdirda ko’proq bo’ladi – insonning shaxsiy va aqliy 
rivojlanishiga ko’mak beruvchi vosita hisoblanadi. Ko’plab topshiriqlar sinfxonada 
o’tkazilar ekan, ular bir yo’ldan ko’ra ko’p yo’llarda amaliyotga kiritiladi. 
Insonlarning shaxsiy mentalitetini o’stirishda topshiriqlarda individual tarzda 
g’alaba qozonishiga imkon beradi. Insho yozish davomida o’quvchi agar intellect 
salohiyatga yuqori darajada ega bo’lsa va og’zaki bilim darajasini ko’rsatib 
berolmasa, u sinfdoshlaridan ko’mak yoki maslahat so’rab vazifasini a’lo bahoga 
tugatishi mumkin.
68

Har bir shaxs farovonlikda va yaxshi ta‘minlangan sharoitda yashashni istaydi. 
SHu sababli ham insonlar farovon turmushni ta‘minlashga xizmat qiluvchi mehnat 
faoliyati bilan shug’ullanishga intiladilar va moddiy boyliklarni o’zlashtirishga 
imkon yaratuvchi kasb-hunar sohalari va mutaxassisliklarni egallashga harakat 
qiladilar.
Ba‘zi holatlarda ma‘lum bir kasbni tanlash va uni egallashda shaxsning 
imkoniyati etarli bo’lmaydi. Insonning qiziqishlariga 
va 
psixologik 
imkoniyatlariga to’g’ri kelmaydigan kasbning tanlanishi, tabiiyki, uning shaxs 
sifatida kamol topishiga salbiy ta‘sir ko’rsatadi. SHu nuqtai nazardan shaxsning 
ichki intilish va imkoniyatlariga u tanlagan kasbi bilan shaxsi orasidagi munosabati 
o’ta dolzarb masala hisoblanadi.
Ma‘lumki, shaxsning kasbiy shakllanishi to’rt asosiy bosqichdan iborat 
bo’lib, ularga quyidagilarni kiritish mumkin:
