Таржимон А. Расулов изоҳларни И. Абдуллаев ва А. Расулов тузган

П. Табиий ҳодисалар
Зиддият. Ҳаракат. Ривожланиш. Фалак ўзгариб туради. Акс ҳол-да «ҳужжатга асосланмаган содда бир ҳукм» бўлади. Агар фалак ўт-мишда ҳам ҳозирдагидек дейилса, «қарама-қаршиликнинг иккала томонига далил келтириш мумкин бўлмай қолади, балки далил бир то-монга хос булиб, иккинчи томонни рад этади»²⁷.
Оламни идора қилувчи манба — «тузилиш ва бузилиш» дан ибо-» рат зиддиятдир, деган фикрни қувватлайди Беруний²⁸. Сукунат ва \а-ракат бирлиги ҳақида гапириб, уларнинг кетма-кетлиги "ҳақида араб­лар ва эронликлар бир-бирларига тескари эканликларини таъкидлай-ди. Араблар: сукунат ҳаракатдан олдин, бинобарин, устун деса, эрон­ликлар унинг аксини тан олганлар. Қадимги араблар унсурлар ҳара-кати натижасида турли офатлар, чунончи, зилзила, тўфон ҳосил бў-лади, сукунат — оромдир деб ўйлаганлар²⁹.
Оламда нарсалар ривожланиб туради, нарсаларнинг ниҳоясизpa-вишда «яширинликдан юзага чиқиши»³⁰, мавжудликка чиқиши — ри-вожланишга далилдир. Бу фикр моҳият билан ҳодиса орасидаги боғ-ланиш чексиз процесс эканини ифодалайди. «Қуввадан феълга ўтиб туриш»³¹ эса имконият ва воқийлик муносабатидан далолат беради. * Ирсият ва ўзгарувчанлик проблемаси ҳозирги замон биологияси-нинг актуал проблемаларидандир. Берунийнинг айтишича, одамлар­нинг ранг, суврат, табиат ва ахлоқда турлича бўлиши фақатгина на-сабларининг турличалигидан эмас, балки тупроқ, сув, ҳаво ва жойлар табиатининг. турличалигидан ҳамдир.
Тилларнинг турлича бўлишига сабаб — одамларнинг гуруҳларга ажралиб кетиши, бир-биридан узоқ туриши, уларнинг ҳар бирида тур­ли хоҳишларни ифодалаш учун зарур бўлган сўзларга эҳтиёж туғи-лишидир. Узоқ замон кечлришлари билан ҳалиги иборалар кўпа:"чб. ёдда сақланган ва такрорланиш натижасида таркиб топиб, тартибга тушган.
Беруний оламнинг яратилган-яратилмаганлиги ҳақидаги масала-га тўхтаб ўтади. «Олам азалий . . . фалак чексиз бўшлиққа жойлаш-ган»³² деган материалистик ва башариятнинг борлиқ умри «минг-минг йил»³³ деган идеалистик ғоялар ҳақида ran юритилади.