Таржимон А. Расулов изоҳларни И. Абдуллаев ва А. Расулов тузган

2
5. S_k__iS_k+l = S_kl
2 2
Бу ерда: S_n n - хонадаги сон. S_k k - хонадаги сон.
Бундан бошқа қуйидаги масалалар қаралган:
Б) Бир куннинг румийча, арабча ёки эронча бир ойда келгани — аниқ, у ойнинг номи — ноаниқ.
В) Жума куни — рамазон ойи. Яздижард эраси етмишинчи йили-нинг нечанчи ойида яна шундай бўлган.
Г) Ҳафтанинг куни бирон тарих орқали маълум бўлса, ойнинг нечанчиси бўлади у²¹.
Илм ва халқлар. Тарихда айрим даврларда ҳамма халқлардан чиққан олимлар бир хил даражада билимли бўлмаганини Беруний эътироф этади. Масалан: «Хоразмликлар буржларни араблардан ях-широқ билганлар»²². Бу ran Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Муслим ибн Қутайбанинг ноҳақ ва ғараз фикрига қарши айтилган. Ибн Қутайба эронликларни паст қўйганлиги Беруний томонидан қораланади. Халқ-лар ўртасидаги «душманлик ва гиналар» — «тоғликлар ахлоқидан хо­ли эмас»²³, икки халқ ҳақида чегарадан ўтиб гапирганларнинг аксарн-да, албатта, «ўз-ўзини ёлғончи қилган бўлади»²⁴ дейди Беруний.
Қутайба ва Урта Осиё маданияти. Беруний подшоҳларнинг босиб олган мамлакатлар маданиятини совурга,нларига далиллар келтиради.
⁵⁰ Шу китоб, 179-бет.
²¹ Шу китоб, 185-бет.
²² Шу китоб, 277-бет.
⁸³ Шу китоб, 278-бет.
^м Шу китоб. 278-бет,

26
О. Файзуллаев
Беруний асарларидаги баъзи масалалар
11

Масалан, Доро ибн Доро хазинасида Абистонинг 12 000 та қора мол терисига тилла .билан битилган бир нусхаси бор эди. Искандер уни куйдириб юбориши натижасида «Абисто» нинг 3/5 қисми бутунлай йў-қолиб кетди. Бундай мисоллар кўп келтириладй.
Беруний Урта Осиёнинг араблар томонидан истило этилиши на­тижасида маданиятимиз дурдоналари йўқотилиб юборилгани ҳақида ачиниб гапиради: «Қутайба Хоразм хатини яхши биладиган, уларнинг хабар ва ривоятларини ўрганган ва [билимини] бошқаларга ўргата-диган кишиларни ҳалок этиб, буткул йўқ қилиб юборган эди. Шунинг учун у [хабар ва ривоятлар] ислом давридан кейин ҳақиқатни билиб бўлмайдиган даражада яширин қолди»²⁵.
Яна бошқа жойда: «Кейин Қутайба ибн Муслим ал-Боҳилий хора-змликларнинг котибларини ҳалок этиб, билимдонларини ўлдириб, ки-тоб ва дафтарларини куйдиргани сабабли улар саводсиз қолиб, ўз эҳтиёжларида ёдлаш қувватига суянадиган бўлдилар»²⁶. Китоблар на­торила ёзма календарлар ҳам йўқолиб кетди. Улардаги ихтилофлар ҳам унутилди. Келишилганларигина сақланиб қолди. Беруний уларни тиклаш соҳасида хизмат қилди.