Таржимон А. Расулов изоҳларни И. Абдуллаев ва А. Расулов тузган

\

24
О. Файзуллаев
Беруний асарларидаги баъзи масалалар
25

лар Эрон подшоҳларини уларнинг Бобилдаги амалдорлари билан қў-шиб баён этганлар.
V. Тарихшуноснинг ҳаққонийлиги. Моний ёлғонни ҳаром деб эъти-қод қилувчилардан бўлиб, тдрихни бузиб кўрсатишга унинг эҳтиёжи ҳам бўлмаган деб ростгўй тарихшуносларни мақтайди Беруний.
Мунозаралар. Беруний бир қанча масалалар юзасидан баъзи илгари ўтган олимлар фикрлари билан келишмади. Бу хилдаги илмий мунозаралар асарда кўп учрайди. Бунга мисол қилиб қуйидагиларни кўрсатиш кифоя: 1) Қуёшнинг зсдиакдаги тезлиги доимийми? Бунга Птоломей ижобий жавоб берган бўлса, Беруний жавоби салбийдир". Эклиптика айланами ёки йўқми, деган масала ҳам шундан келиб чи-қади. Бу масала эса кейинчалик Кеплер билан Коперник фикрлари орасидаги тафовутни келтириб чиқарган, 2) йилни Ой ҳаракатидан, бинобарин, ой бирлиги билан белгилаб бўладими? Гиппарх билан Пто-ломейнинг хулосасига Беруний қўшилмайди¹², 3) Абул — Фаражнинг Калвозода кўринган олов ҳақидаги ҳикоясй уйдирмадан иборатлиги-ни Беруний кўрсатади, 4) Ҳамза ибн Ҳасан Наврўз ҳақидаги Муҳам-мад ибн Мусо ибн Шокирнинг ҳисобини нотўғри дейди. Лекин Беруний Муҳаммад ибн Мусони оқлайди¹³.
Беруний, шунингдек, ҳар хил асрларда яшаган бошқа олимлар ўр-тасидаги илмий мунозараларни тадқиқ қилади. Собит ибн Қурра би­лан Жолинус, ар Розий билан Таммор¹⁴ фикрлари орасидаги келиш-мовчиликлар шу жумладандир. Синонинг «Анво китоби» даги баъзи фикрларга эътироз билдиради¹⁵.
Беруний Ибн Синога берган саволларидан бири бўлган мажбурий ҳаракат ҳақидаги масала «Осор ал-боқия» да ҳам ўрин олган¹⁶.
Беруний, яхши ғояни айтиб, уни амалга оширмайдиганларни ҳам «билимсиз»¹⁷ деб ғижинди. Билимсизликка миниб олиб, жўрттага ўз сўзида туриб олган киши билан «баҳслашиш на мақсад эгасига ва на мақсадга бирон фойда етказмайди»¹⁸ деб баҳслашиш фойдали бўлмо-ғи лозимлиги уқтирилади.