Taniberdiyev Akmal Abdug’anievich yengil atletika va uni o’qitish metodikasi

 
5.2. BOSQON ULOQTIRISH TEXNIKASI 
 
Bosqon metall shardan iborat bo’lib, po’lat sim orqali dastaga biriktirilgandir. 
Sharni temir, po’lat, cho’yan yoki lutundan yasaladi. U yaxlit qo’yilgan yoki ichiga 
ancha og’ir metall (qo’rg’oshin, simob) to’ldirilgan bo’lishi mumkin. Uloqtirish 
uchun sportchining yoshiga qarab, bosqon turli xil og’irlikda bo’ladi: erkaklar 
uchun – 7 kg 265 g, katta o’smirlar uchun – 6 kg, kichik o’smirlar uchun – 5 kg, 
ayollar uchun – 4 kg. Barcha asboblarning uzunligi bir xil (118-122 sm). 
Bosqon uloqtirish musobaqasi 2,135 m diametrga ega bo’lgan stement yoki 
asfalt doiradan turib, 34,92
0
sektorda o’tkaziladi. Uloqtirish doirasi balandligi 
kamida 3,5 m bo’lgan ehtiyot to’ri bilan to’silgan bo’lishi kerak.
Bosqon uloqtirish, uni dastlabki aylantirish, bir necha marta aylanish va 
asbobni chiqarib yuborish bilan oxirlanadigan oxirgi kuchlanishdan iborat. 
Uloqtirish vaqtida sportchi bosqonga o’z kuchi bilan ta’sir o’tkazib, uni 
doiraga yaqin bo’lgan egri chiziq bo’ylab jadal harakatlantira boshlaydi. Bosqonni 

---

112 
ufqqa nisbatan optimal burchak ostida (44
0
) uloqtirib tayyorlanish uchun uni qiya 
yuza bo’ylab aylantiriladi. 
27-rasm. a-bosqonni tuzilishi, b-bosqon uloqtirish joyi 
 
Uloqtiruvchining bosqonga berilgan kuchi og’irligini yengish va unga 
markazga intiluvchi hamda urinma (tangenstial) tezlash bag’ishlashga sarflanadi. 
Bosqonni aylantirayotganda juda katta markazdan qochuvchi kuch hosil bo’ladi 
(60 m ga uloqtirganda bu kuch 270 kg dan ortiq bo’ladi). Uloqtiruvchi ana shu 
kuchga qarshi tura olish uchun bosqonga qarama-qarshi tomonga engashishga 
majbur bo’ladi. Bu esa uning aylanish vaqtida uning barqaror muvozanat holatini 
saqlab qolishga yordam beradi.
28-rasm. Bosqon uloqtirish sektori 
Aylanishlar vaqtida uloqtiruvchi bilan bosqon bir o’q atrofida aylanayotgan 
yaxlit sistemani tashkil qiladi. Uloqtiruvchi va tortib turgan bosqon (aylanish 

---

113 
vaqtida) faqat aylanma harakat qilib qolmasdan, uloqtirish yo’nalishida olg’a 
intiluvchi harakatni ham bajaradi. Aylanishlar tezligi tinmay o’sib borishi kerak. 
Dunyodagi eng yaxshi uloqtiruvchilar bosqonni uch aylanishda uloqtiradilar. 
Bosqon ushlash.
Bosqon dastasini avval chap qo’ldagi ko’rsatkich, o’rta, 
nomsiz barmoqlarning o’rta bo’g’imlariga hamda jimjiloqning o’rta va tirnoq 
bo’g’imlari o’rtaligiga kiygiziladi. Mazkur barmoqlarning asosiy bo’g’imlari 
ularga tegishli kaft suyaklari bilan bir chiziqda bo’lib, kaft panja bo’g’imlarida 
bukilmay turadi. O’ng qo’lning to’rt barmog’ini chap qo’lning nomdosh 
barmoqlari ustiga shunday qo’yiladiki, bunda o’ng qo’lning tirnoq bo’g’imlari 
chap qo’lning asosiy bo’g’imlariga mahkam yopishib turishi kerak. Bosh 
barmoqlari esa bir-biri ustiga krest shaklida joylashadi (chap, o’ng ustiga). Bunday 
usul kuchli uloqtiruvchilarga 300 kg dan ortiq kuch bilan tortilayotgan bosqonni 
tutib qolishga yordam beradi (29-rasm). 
29-rasm. Bosqon ushlash