Taniberdiyev Akmal Abdug’anievich yengil atletika va uni o’qitish metodikasi

Uloqtiruvchining burilishlari.
To’g’ri uloqtirishda har bir burilish 
oldingisidan tezroq bajariladi. Harakatlar bir tekisda tezlashadi. Basharti bosqon 
harakatini siltab tezlashtirilsa, u holda bosqon tanadan o’zib ketadi va uloqtiruvchi 
unga yaxshi ta’sir ko’rsata olmaydi. 
Gavda va uning qismlarining egilish burchagi hamda bo’g’imlarning bukilishi 
har bir burilishda doimo o’zgarib turadi. Burilishlarda yakka va qo’sh tayanchli 
fazalar farq qilinadi. 
Burilishlarning qo’sh tayanchli fazalari.
Uloqtiruvchi birinchi burilishni 
bosqon gavdaning o’ng tomonida yelka bo’g’imi balandligigacha tushgan paytidan 
boshlaydi. Qolgan burilishlar oldingi burilishlardan keyin, o’ng oyoqni yerga 
qo’yishdan boshlanadi va bunda bosqon shari o’ng tomonda taxminan yelka 
bo’g’imi balandligida yoki undan yuqoriroqda bo’ladi. Bu paytda gavda chapga 
engashadi, oyoqlar sal bukilgan bo’ladi, lekin chap oyoq o’ng oyoqqa nisbatan 
ko’proq bukilgan. 
Burilishga kirish.
Hamma burilishlar ham uloqtiruvchining elka 
bo’g’imini chapga aylantirishi bilan boshlanadi. Uloqtiruvchi bosqonni pastga eng 
quyi nuqtagacha siljitib, elka kamarini tos bilan bir tekislikda joylashadigan 
holatgacha chapga buradi va chap oyog’ini yozib, gavdasini bir oz orqaga tortadi. 

---

117 
Har bir burilgan sayin bosqonning tortish kuchi (markazdan qochuvchi kuch) orta 
borishi tufayli gavda orqaga ko’proq tortila boradi. Bosqonning eng quyi nuqtasi 
birinchi burilish vaqtida uloqtiruvchidan o’ng va pastroqda, uning tosiga nisbatan 
taxminan 30-40
0
holatida bo’ladi. Burilish vaqtida bolg’aning aylanish sathi 
chapga siljishi sababli quyi aylanish tomoniga qarab siljishi mumkin. Eng yaxshi 
uloqtiruvchilarda bu nuqta tananing o’rta chizig’idan (sagittal yuzadan) siljib 
o’tmaydi, lekin uchinchi burilishda unga yaqinlashuvi mumkin. Agarda bu nuqta 
tananing o’rta chizig’idan o’tsa, bosqon harakatini tezlashtirish qiyinlashadi. 
Uloqtirish natijasi ham past bo’ladi.
Uloqtiruvchi yelka kamarini toki tos sathi bilan tenglashguncha chapga 
buradi. Qo’llarini oldindan-o’ngdan siljitadi chap qo’l bosqon bilan yaxlit chiziq 
tashkil qiladi; oyoqlar yarim bukilgan, chap oyoq o’ng oyoqqa nisbatan ko’proq 
bukilgan holatda bo’ladi. Bu paytda bosqon shari sportchining chap qo’l bosqon 
bilan yaxlit chiziq tashkil qiladi; oyoqlar yarim bukilgan, chap oyoq o’ng oyoqqa 
nisbatan ko’proq bukilgan holatda bo’ladi. Bu paytda bosqon shari sportchining 
o’ng oyoqning tizzasigacha pastga tushadi. 
Burilishlar vaqtida boshni dastlabki aylantirishdagi kabi to’g’ri tutish kerak. 
Boshni sal chapga qiyshaytirish mumkin, lekin har doim bolg’a tomonga qarab 
turish lozim. 
Yelka kamari tos bilan bir (frontal) yuzaga o’tgan zahoti, uloqtiruvchi chap 
oyoq tovonida va o’ng uchida chapga aylana boshlaydi. Buning natijasida chap 
qo’l bilan bir chiziqda turgan bolg’a ham chapga qarab tortiladi. 
Uloqtiruvchining ikkala oyoqda aylanishi gavda chapga burilib bo’lguncha 
davom etadi (birinchi burilishda dastlabki holatdan 90
0
, ikkinchi va uchinchi 
burilishda esa 75
0
-80
0
gacha). Uloqtiruvchi chapga aylanish bilan bir vaqtda 
oyoqlarini tizza bo’g’imidan sal yozadi. Tana og’irligi chap oyoqqa o’tadi. 
Shunday keyin chala yozilgan o’ng oyoq bilan siltanib, faqat chap oyoqqa o’tadi. 
Birinchi burilishda bosqon shari uloqtiruvchining dastlabki holatidan chap 
tomonda yelka bo’g’inlari balandligigacha ko’tariladi. Ikkinchi va uchinchi 
burilishlarda esa yelka bo’g’inlaridan ancha pastda bo’ladi. 

---

118 
Uloqtiruvchi har bir burilishda bir yarim-ikki poy orqaga, uloqtirish tomoniga 
siljiydi. Burilishlar vaqtida o’ng oyoq poyi chap oyoqqa yaqinlashtiriladi. Demak, 
uloqtiruvchining poylari uloqtirish yo’nalishida ikki parallel chiziq bo’ylab emas, 
balki taxminan shu yo’nalishda bir-biriga yaqinlashuvchi chiziqlar bo’ylab siljiydi. 
Poy uchlari sal kerilgan bo’ladi. 
Uloqtiruvchining qo’sh tayanch fazasida aylanishni tezlashtirishda 
qatnashuvchi yirik muskul gruppalarining ishi uchun qulay sharoit vujudga keladi. 
Shuning uchun har bir burilishning qo’sh tayanch fazasi bosqonni tezlashtirish 
uchun eng qulay holatdir.