Taniberdiyev Akmal Abdug’anievich yengil atletika va uni o’qitish metodikasi

Dastlabki holat.
Bosqonni aylantirishdan oldin uloqtiruvchi doiraning ortki 
qismida uloqtirish tomoniga orqasi bilan o’girilib turadi. Poylar tashqariga qarab 
burilgan holda bir-biridan 60-80 sm oraliqda joylashtiriladi. Uloqtiruvchi bosqonni 
o’ngdan orqaroqda yerga qo’yadi. O’ng oyog’ini sal bukib, tana og’irligini uning 
ustiga tushirib turib, yelka kamarini o’ngga buradi va gavdasini salgina oldinga 
ergashtiradi. Bu paytda chap qo’l bilan sim bir to’g’ri chiziqni tashkil qiladi, o’ng 
qo’l esa tirsak bo’g’imidan salgina bukiladi. Boshni hech qayoqqa burmay va 
egmay to’g’ri tutish kerak (30-rasm). 

---

114 
30-rasm. Bosqon uloqtirishga tayyorlanish 
 
Bosqonni dastlabki aylantirish – 
uloqtirishning ajralmas qismi bo’lib, 
qolgan harakatlarning to’g’ri bajarilishi shunga bog’liqdir. Dunyoning eng kuchli 
uloqtiruvchilari dastlabki aylantirishni ikki davrada bajaradilar va bunda bosqon 
sharini burilishlarni boshlash uchun kerakli tezlikda (13-14 m/sek) harakatlantira 
boshlaydilar. Bosqonning aylanish yuzasi ufqqa nisbatan taxminan 38-40
0
og’ma 
bo’ladi. Burilishlar vaqtida esa aylanish yuzasining og’ishi 42-44
0
gacha oshadi. 
Dastlabki aylantirishning birinchi davrasi oyoq va gavdani chala tiklangan 
holatda boshlanadi. Shu bilan birgalikda yelka kamari tos bilan bir yuzada chapga 
buriladi va uloqtiruvchi to’g’ri uzatilgan qo’llari bilan bosqonni aylanma harakatga 
keltiradi. Bosqon oldinga-yuqoriga harakatlanayotganida, taxminan chap poy 
uchining qarshisida bo’lishi lozim. Dastlabki aylantirish vaqtida bosh to’g’ri 
tutilishi kerak, chunki boshni burish va egish muvozanatni saqlashga to’sqinlik 
qiladi. 
Oldingi-yuqoriga harakatlanayotgan to’g’ri qo’llar ko’krak balandligiga 
etgach, chapga aylana boshlaydi. O’ng qo’l chap qo’ldan balandroq ko’tariladi, 
keyin ikkala qo’l ham tirsak bo’g’imidan bir oz bukiladi; qo’l panjalari bosh 
orqasidan, bilaklar esa bosh ustidan aylanib o’tadi. Gavda sal orqaga egilgan 
bo’lib, tosni oldinga, bukilgan oyoq ustiga chiqarilgan. 

---

115 
Keyinchalik yelka kamari yuqoridan tushayotgan bosqon ro’parasiga eng 
oxiriga qadar o’ngga buriladi. Qo’llar harakatni davom ettirib, o’ngga-pastga tusha 
boshlaydi, chap qo’l to’g’rilanadi, o’ng qo’l esa tag’in ham ko’proq bukiladi, uning 
tirsagi pasayadi. Bosqon shari uloqtiruvchining orqasidan uzoqlab o’tadi; agarda 
oldindan kuzatilsa, asbob sportchi gavdasinining chap tomonidan ancha uzoqda 
ekanligi yaqqol ko’rinadi(31-rasm). 
31-rasm. Bosqon uloqtirishda dastlabki siltashlar 
 
Dastlabki aylantirishning ikkinchi davrasi bolg’aning o’ngdan-orqaga qarab 
tushish harakati bilan boshlanadi. Uloqtiruvchi harakatning boshlanishida bukilgan 
qo’lini to’g’rilab, bosqonni gavdasining o’ng tomonidan pastga tushiradi, yelka 
kamarini esa tos bilan bir tekislikda chapga buradi. 
Shundan keyin birinchi davradagi aylantirish harakatlari takrorlanadi, lekin 
bunda chap qo’lning yuqoriga siljiyotgan vaqtdagi aylanishi ertaroq boshlanadi. 
Gavda og’irligini o’ng oyoqqa o’tkazayotganda bu oyoq ko’proq bukiladi, gavda 
esa orqaga ko’proq engashadi. 
Qo’llar bosh ustida harakatlanishining oxirida uloqtiruvchi yelka kamarani 
o’ngga, oxiriga qadar burib chap tovonini ko’taradi. Bu harakat tosni o’ngga 
ko’proq burishga va yelka kamarining o’ngga burilishini oshirishga yordam beradi. 
Dastlabki aylantirishda tana og’irligini bosqonga qarama-qarshi tomonga 
ko’chirish (asosan tos qismining joy o’zgartirishi) katta rol o’ynaydi. Bosqon 
uloqtiruvchining chap yoki o’ng tomondan o’tayotganda tana og’irligi bolg’adan 

---

116 
uzoqroq joylashgan oyoqqa ko’proq tushadi. Bu esa uloqtiruvchining muvozanatni 
saqlashi va bolg’aning harakat tezligini oshirishiga yordam beradi. Bosqon shari 
o’z orqasidan o’tayotganda sportchi oldinga engashadi, shar oldinga o’tganda esa 
orqaga ko’chadi. Gavda og’irligining tasavvur qilinadigan aylanish o’qi atrofida 
bunday o’rin almashtirib turishi faqat bosqonni bir joyda turib tez aylantirishdan 
burilishga o’tish vaqtida ham muvozanat saqlab turishiga yordam beradi, bu esa 
juda muhim ahamiyatga ega. 
Bosqon o’zining eng yuqori holatidan gavdaning o’ng tomoniga, yelka 
bo’g’inlarigacha pasayib harakatlanayotgan paytda uloqtiruvchi qo’llarini boshdan 
o’ng tomonga tushiradi va bunga o’ng qo’l bukilgan holda tirsagi bilan pastga 
tushadi, chap qo’l esa to’la yoziladi. Xuddi shu paytdan birinchi burilishga 
kirishish boshlanadi.