Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

5.2. Интернетда маркетинг тадқиқотлари ташкил этиш 
хусусиятлари ва тадқиқотларни ўтказиш учун мавжуд воситалар 
Маркетинг тадқиқотлари замонавий корхоналар маркетинг 
ахборот тизимининг асосий воситаларидан бирини ифодалайди. 
Бозорни тадқиқ этиш, истеъмолчи дид-истакларини таҳлил қилиш, 
сотувни башорат қилиш, реклама самарадорлигини баҳолаш каби 
кўплаб вазифалар фақат улар ѐрдамидагина ҳал этилиши мумкин. 
Интернет барча билимлар соҳасида улкан ҳажмдаги ахборотларни 
қамраб олган, жаҳондаги етакчи компаниялар ва истеъмолчиларнинг 
кенг қатламларини акс эттирувчи ўзига хос муҳит сифатида 
маркетинг тадқиқотларини ўтказиш учун самарали фойдаланилиши 
мумкин.
Маркетинг тадқиқоти бу компаниянинг тижорат фаолиятида 
оператив ва стратегик қарорлар қабул қилиш учун ахборот излаш, 
тўплаш, қайта ишлаш ва тайѐрлаш жараѐнидир. 
Самарали маркетинг тадқиқоти бешта босқичдан иборат (5.2-
расм). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.2-расм. Маркетинг тадқиқоти ўтказиш умумий схемаси
Интернетда маркетинг тадқиқотлари ўтказишни анъанавий 
тадқиқотлардан ажратиб турувчи асосий фарқлар ахборот тўплаш 
усуллари ва маълумот манбалари ҳисобланади. 
Маълумот манбалари
Тадқиқот режаси бирламчи ва иккиламчи маълумотлардан 
фойдаланишни кўзда тутиши мумкин. Бирламчи маълумотлар мазкур 
Вазифалар қўйиш ва 
мақсадларни белгилаш 
Тадқиқот режасини 
ишлаб чиқиш
Ахборот тўплаш
Ахборотни таҳлил қилиш
Тадқиқот натижаларини 
тақдим этиш

---

116 
лойиҳани амалга оширишда муайян мақсадда тўпланади. Иккиламчи 
маълумотлар эса бошқа мақсадлар учун олинган, маълум бир 
шаклдаги ахборотлар ҳисобланади. 
Одатда, тадқиқотлар вазифани тўлиқ ѐки қисман ҳал қилиш 
учун тўғри келувчи ҳамда бирламчи маълумотлар тўплаш учун 
харажатларни 
қисқартиришга 
имкон 
берувчи 
иккиламчи 
маълумотлар 
таҳлилидан 
бошланади. Исталган ҳолатда ҳам 
иккиламчи маълумотлар бошланғич нуқта бўлиб, нисбатан арзон ва 
осон топилади. 
Иккиламчи маълумотларнинг асосий манбалари қуйидагилардан 
иборат: 

корхона фаолияти ҳақидаги ички маълумотлар; 

Интернет орқали олиш мумкин бўлган маълумотлар. Бу 
ҳолатда 
web-саҳифа 
ва 
web-сайтлар, 
маълумотлар 
тўплами, 
телеконференция ва файл серверлари манба вазифасини бажариши 
мумкин.
Зарур маълумотларни иккиламчи маълумотлар таркибидан 
топишнинг имкони бўлмаган ѐки бу маълумотлар тўлиқ, аниқ ва 
етарли даражада ишончли бўлмаган ѐки эскириб қолган ҳолларда 
бирламчи маълмотларни тўплашга тўғри келади. Бирламчи маълумот 
тўплашнинг 
асосий 
усуллари 
сўровлар, 
кузатув 
усули 
ва 
экспериментлар ўтказиш ҳисобланади. 
Маълумот тўплаш усуллари
Маълумот тўплашда фойдаланилувчи усуллар ўтказилаѐтган 
тадқиқот турига қараб икки хил – бирламчи ѐки иккиламчи усулларга 
тақсимланади. 
Иккиламчи маркетинг тадқиқотлари ўтказишда биринчи ўринга 
Интернетда зарур ахборотларни қидириш усуллари чиқади. Бугунги 
кунда асосий қидирув воситалари қидирув тизимлари ва каталоглар 
ҳисобланади. Бир қатор ҳолларда, улардан фойдаланиш етарлича 
самара бермаган шароитларда тематик сайтлар, «сариқ саҳифалар» ва 
бошқа ресурслар бўйича «қўлда қидириш» амалга оширилади.
Бирламчи ахборот тўплашда маълумот тўплашнинг асосий 
усули сифатида Интернет-сўровлари, кузатув ва экспериментлар 
хизмат қилади. 
1. Интернет-сўровлар ўтказишнинг энг тарқалган усули анкета 
сўровлари ҳисобланади. Анкета респондентлар фикрини билиш учун 
киритилган бир қатор саволлардан иборат бўлади. Бу восита 

---

117 
мослашувчанлиги ва универсаллиги билан ажралиб туриши сабабли у 
бирламчи маълумотлар тўплашнинг энг тарқалган воситаси саналади. 
5.3-расмда 
www.mail.ru. сайтида бепул электрон почта 
хизматидан 
фойдаланиш 
ниятида 
бўлган 
фойдаланувчиларга 
тўлдириш учун тақдим этилувчи анкетанинг бир қисми акс 
эттирилган