|
Таянч иборалар:
Ижтимоий муҳитни белгиловчи асосий жиҳатлар, моддий рағбатлантириш, меҳнатга ундовчи рағбатлар, иқтисодй рағбатлантириш тизимлари, мукофотлашнинг яхлит тизими, даромад ва фойдада иштирок этиш дастурлари.
Назорат учун саволлар
"Ташкилот ижтимоий тизим сифатида" иборасини қандай тушунасиз?
Ижтимоий-моддий шарт-шароитларни яратишда маъмурий менежментнинг қандай аҳамияти бор?
Маъмурий менежмент фаолиятининг самарадорлигини оширишда ижтимоий хизмат кўрсатишнинг ўрни қандай?
Касаба уюшмалари маъмурият фаолиятига қандай таъсир кўрсатади?
Ижтимоий-моддий шароитларни яратишда рағбатлантириш қандай ўринга эга?
Иқтисодий рағбатлантиришда мукофотлашнинг яхлит тизими аҳамиятини тушунтириб беринг
10-БОБ. МАЪМУРИЙ БИЗНЕС ВА УНИНГ РИВОЖЛАНИШ ШАРТ-ШАРОИТЛАРИ
10.1. Маъмурий бизнес тушунчаси
10.2. Маъмурий бизнеснинг ривожланиш шарт-шароитлари
10.3. Ўзбекистон шароитида маъмурий бизнес муаммолари
10.4. Маъмурий бизнесни бошқариш ҳусусиятлари
10.1.Маъмурий бизнес тушунчаси
Маъмурий фаолиятга бизнес нуқтаи-назаридан ёндашув XX асрнинг бошларидаёқ шаклланган бўлиб, мутоз бошқарув концепцияларида ҳам ўз аксини топган эди. Анри Файоль тононидан ташкил этилган Маъмурий тадқиқотлар маркази ҳам маъмурий бошқарувга оид хизматларни кўрсатиш билан шуғулланган. Умумий ҳолда бизнес ишбилармонлик фаолияти билан боғлиқ бўлган муносабатдир. Ҳўжалик фаолиятини ташкил этиш, самарали бошқарув аппаратини яратиш бозор иқтисодиёти шароитида маълум хизматлар тизимини акс эттиради. Ҳар қандай корхона муайян фаолият тури билан шуғулланади. Ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш жараёнлари ҳам муайян тартиб асосида бошқарилиши ва тартибга солиниши керак. Маъмурий бизнес деганда асосан хўжалик фаолиятини, маҳсулот ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатишни режалаштириш, ташкил қилиш, тартибга солиш ва мувофиқлаштириш, рағбатлантириш алоқалар тизимини ташкил қилиш, жараёнларни назорат қилиш билан боғлиқ бўлган хизматлар кўрсатиш фаолияти тушунилади.
Глобаллашув ва эркин рақобат шароитида маъмурий бизнеснинг ривожланиши корпоратив бошқарувнинг янги шакллари вужудга келиши билан боғлиқ. Маълумки, ташкилот бошқарувининг анъанавий шакллари унинг эгаси ёки вакили томонидан бевосита бошқарувни олиб борилишини тақозо қилади. Бошқарувнинг корпоратив шакллари корхонанинг мулкдорлар (акционерлар) назорати остида махсус ёлланган менежерлар командаси томонидан бошқарилишини кўзда тутади. Айнан шу ҳолат бошқарув хизматларига ихтисослашган маъмурий бизнес субъектларининг вужудга келишига олиб келди. Фаолият доирасига кўра маъмурий бизнеснинг қўйидаги шакллари мавжуд:
а) бошқарув хизматларига ихтисослашган консалтинг фирмалари. Бундай фирмалар ташкилотдаги бошқарув фаолиятини шартнома асосида таҳлил қилади, бошқарув ҳолати ҳақида хулосалар беради ва такомиллаштириш бўйича тавсиялар ишлаб чиқади. Одатда фирма тавсиялар амалга оширилиши ва тадбирлар натижаси бўйича жавобгарликни ўзига олмайди ҳамда фақат таҳлилий фаолият билан чекланади;
б) бошқарувда мулкдор манфаатини ҳимоя қилиш ва вакиллик вазифасини бажариши ихтисослашган фирмалар. Бундай бизнес алоҳида мулкдор билан шартнома тузишга асосланади ва корхона бошқарувида бевосита иштирок этади (мулкдор манфаати ва жавобгарлиги доирасида);
в) ташкилотчилик фирмалари. Бизнеснинг бу тури тегишли шартнома асосида ташкилотда тегишли ички мухитни яратишга қаратилган бўлади. Махсус фирмалар ташкилот ички мухитидаги расмий алоқаларни ўрганиб, таҳлил қилади ва шу асосда ташкилотнинг маъмурий - ташкилий тизимини қайтадан шакллантирадилар, яъни ташкилот низомидан бошлаб лавозим йўриқномалари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар шаклларини қайта ишлаб чиқадилар. Маъмурий бизнеснинг бу тури бошқарувнинг расмий тизим ишлаб кетиши учун жавобгар ҳисобланади, аммо унинг масъулияти шартнома муддати ва доирасига асосан чекланган бўлади;
г) ҳозирги замонда корпоратив бошқарувнинг янги шакллари, яъни ташқи бошқарувга асосланган кўринишлари вужудга келган. Ушбу бошқарув шакли траст бошқаруви деб аталади ва мулкдорлар томонидан ташкилотни оператив бошқариш ҳуқуқлари махсус маъмурий хизматлар кўрсатувчи компанияларга топширилади. Бундай компанияларнинг асосий фаолият тури - турли ташкилотларда самарали бошқарув фаолиятини амалга ошириш ҳисобланади. Транс фирмалари ёки бошқарув компаниялари ташкилот бошқарувини шартнома асосида олиб боради. Бу ҳолатда корхона раҳбари деган тушунча шахсга нисбатан шартли равишда қўлланилади.
Маъмурий бизнес объекти деганда, аввало маълум бошқарув фаолияти билан боғлиқ жараёнларни тушунилади. Маъмурий бизнес ишлаб чиқарилган товар (хизмат)лар ва шунга яраша даромадда моддийлашади. Даромад корхона фаолиятининг ташкил этилиш даражасига, унинг ишлаб чиқариш омиллари йиғиндисидан уддабуронлик билан фойдаланишга боғлиқ бўлади. Ўз навбатида, ташкил этиш даражаси турли ресурслар комбинацияси хусусиятларидан келиб чиқади. Маъмурий бизнес шаклланишининг дастлабки босқичида ташкилот бошқарувининг маълум соҳасидагина фаолият кўрсатишга қаратилган бўлса, кейинчалик ўзгарувчан ташқи муҳит шароитида ташкилот ресурсларининг янги комбинацияларини яратиш маъмурий бизнес ривожланишининг асоси бўлиб қолади. Кўриниб турибдики, хақиқий ҳолатда маъмурий бизнеснинг объекти ресурслар комбинациясини тўғри танлаш ва улардан самарали фойдаланишдан иборат экан.
Маъмурий бизнес доимо маълум мақсад учун ташкил топиб, аниқ бошқарув жараёнлари шаклида ифодаланади. У хўжалик юритиш усули сифатида бир қанча умумий белгиларга эга. Буларга асосан иқтисодий мустақиллик, иқтисодий манфаатдорлик, доимий хўжалик хатари ва жавобгарликни киритиш мумкин.
Маъмурий бизнесдаги мустақиллик, аввало эркин ҳолда мустақил равишда бир қарорга келиш имкониятини беради, бу қарор бозор механизми ҳаракатини таъминлайди. Нима ишлаб чиқариш, қанча ишлаб чиқариш, кимга ишлаб чиқариш, кимдан нима сотиб олиш, кимга сотиш, қайси баҳони белгилаш каби масалалар бозор ҳолатини эътиборга олган ҳолда мустақил ҳал этилади.
Маъмурий бизнесда мустақиллик билан иқтисодий мафаатдорлик ўзаро боғлиқ. Даромадни, фойдани юқори даражага етказиш маъмурий бизнес фаолиятини белгиловчи асосий омил бўлиб ҳисобланади. Умуман, бошланган ишнинг кенгайиши, ўзгариб бориши даставвал моддий манфаатга асосланади. Маъмурий бизнесда юқори даромад олишга қаратилган ҳаракатлар фаолият кўрсатишнинг ягона мақсади эмас. Маъмурий бизнес даромадсиз бошланмайди ва бошланғич фаолият даврида фойдани кўпайтириш асосий мақсад бўлиб, барча имконият ва қобилият шунга қаратилади. Ҳусусан, капитализмнинг дастлабки ривожланиш ва тарақиёт даврида тезда бойиш, иложи борича кўп капитал йиғишдан бошқа нарса кўзланмаган. Асосий мақсад қандай йўл ва усулларни қўллаб бўлсада, фаолиятни кенгайтириш, таъсир доирасини оширишдан иборат бўлган. Жамиятнинг ташкилот бошқарувидаги аҳамияти ошаётган, ижтимоий муносабатлар устувор бўлган ҳозирги шароитда вазият ўзгарди. Замонавий бизнесни ҳаракати фақат иқтисодий мақсадлар билан чегараланмайди. Жамият манфаатларини ҳам ҳисобга олиш, рақобатда аҳлоқсиз усуллардан фойдаланмаслик, мижозлар орасида обрў-этиборга эга бўлиш маъмурий бизнесда ҳам аҳамиятли ҳисобланади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
