Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

UNUMDORLIKNI BAHOLASH VA UNUMDORLIKNI OSHIRADIGAN
ORGANIK O’G’ITLAR. 
1
N.YuAbduraxmonov, 
2
G.B.Erdashova 
 
O’zbekiston respublikasi tuproqshunoslik instituti.
O’zbekiston milliy universiteti 
O’zbekiston respubikasida tuproqlarni bonitirovkalash uchun xossa va xususiyatlarini 
hisobga olish asosida bajariladi. Bunda ekin turning hosili bilan tuproq xossalari o’rtasidagi eng 
zich bog’lanish aniqlanip shu asosda tuproq baholanadi. Tuproq bonitirovkalashda genetikaviy 
guruh va mexanik tarkib asos uchun qabul qilindi (1-jadval). Mexanik tarkib nisbatan 
konservativ hisoblanadi, unumdorlikni boshqa xossalaridan ko’ra ko’proq ifodalaydi.
Dokuchayev va Sibersov baholash usullari: 
1.
Birinchi - tuproqni tabiiy xossalarini, morfologik, genetik, kimyoviy, fizikaviy va 
boshqalarni dalada, laboratoriyada o‘rganish davri.
2.
Ikkinchi - qishloq xo‘jalik va statistik ma’lumotlarni to‘plash, tanlash, qayta ishlash 
davri. 
Germaniyada tuproqlarni baholashda agrogeologik tamoyilga asoslangan, Teyer tasnifi 
asosida boshlangan. Bu usulga ko‘ra asosiy taksonomik birlik tariqasida tuproq ayirmasi qabul 
qilingan bo‘lib, ayirmani ajratish mexanik tarkibga ko‘ra amalga oshirilgan. Keyinchalik bu 
usulni takomillashtiradi. Bunga kora asosiy shakilda tuproqlar 6 turga, yani, gilli, qumoqli, 

---

107 
qumli, gumusli, ohakli o’z navbatida bular3 tadan va 4 tadan sinflarga ajratiladi. Kraft 
tomonidan ishlangan baniterovka jadvalda tuproq turi, qalinligi, undagi gumus miqdori, yerning 
qiyaligi, namligi, ekin turi va boshqalar etiborga olingan. Bu usulda tuproqning har bir xossa va 
xususiyatlariga aniq ballar berilgan. Aniq bir turdagi tuproqni bonitet ballini aniqlash uchun shu 
tuproqning xossalariga berilgan ballarni jamlash kifoya qiladi. Masalan; mergel-qumoqli tuproq - 
25 ball, shu tuproqni qalinligi 24 dyum - 10 ball, gumus miqdori 12 % - 5 ball, qiyaligi uchun 10 
ball, tuproqni ustki holati uchun 10 ball. Demak maydonning bonitet balli 25+10+5+5+5+10=60 
ball. 
AQSH da 2 usul keng qo‘llaniladi:
a) majmuaviy usul bo‘lib, ko‘p yillik hosil asosida yerlar baholanadi,
b) omilliy usul bo‘lib, tabiiy omillar e’tiborga olinadi, bunda tuproq xossalari va ularni 
yaxshilash nazarda tutiladi. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi a’zolarida tuproq bonitirovkasi 
Dokuchayevva Sibirtsev usuli asosida mahalliy sharoitlarga moslashgan holda olib boriladi. 
Unumdorlik baxolashda tuproqning barcha xossalariga etibor beriladi. 
1-jadval