Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Foydalanilgan adabiyotlar
. 
1. Jumayev F.H., Atayeva Z.A. Har xil darajada sho‘rlangan tuproqlarda “Indigofera 
tinctoria L.” o‘simligini parvarishlash va uni tuproq unumdorligini yaxshilashdagi o‘rni// Buxoro 
viloyatini innovatsion rivojlantirish-muammo va yechimlar mavzusidagi konferensiya (31 
yanvar 2020) –Buxoro. 
2. Yoqubov G’. Yurtimizda yangi iqlimlashtirilgan “Indigofera tinctoria L.” 
o’simligining xususiyatlari // O’zbekiston qishloq xo’jaligi jurnali. – Toshkent, 2010. – № 7.. 
21– b. 
3. Rahimov G’.N., Rahmanov A.R., Shokirov A.A. O’zbekistonda dukkakli don 
ekinlari yetishtirish bo’yicha tavsiyalar. Toshkent, Mehnat, 1998. 20-b 
PESHKU TUMANI QISHLOQ XO’JALIGI MUAMMOLARI VA ULARNI 
YECHIMIGA DOIR TAVSIYALAR
N.H. Hakimova, M. Akramova 
Buxoro davlat universiteti 
Qishloq xo’jaligi iqtisodiyotning qadimiy sohasidir. Dastlabki ijtimoiy mehnat taqsimoti 
ham avval chorvachilik, so’ngra dehqonchilikning paydo bo’lishi bilan bog`liq. Dehqonchilik va 
xususan sug`orma dehqonchilik jamiyat taraqqiyotida alohida, inqilobiy ahamiyatga ega 
bo’lgan.
Peshko’ tumani 1950 yil 15 aprelda tashkil etilgan. 1959 yil 19 aprelda Vobkent tumani 
tarkibiga kiritilgan, 1978 yil 5 aprelda qaytadan tuzilgan. 1988 yil 5 sentabrda Romitan tumani 
bilan birlashtirilgan, 1989 yil 17 maydan yana alohida tuman maqomiga ega bo’ldi. Maydoni
8,72 ming km
2
. Markazi - Yangibozor shaharchasi. Tuman hududi, asosan, tekislikdan iborat. 
Faqat, Quljuqtovga tutash yerlarida relyefi bir oz murakkab va bu yerdagi past tog’larning 
balandligi 785 m ga etadi. Bu viloyatdagi eng baland joydir. Peshko’ tumanining 4% ga yaqin 
maydoni Buxoro vohasidagi sug’oriladigan yerlardan iborat, qolgan qismi turli tipdagi cho’l 
yaylovlaridir. 
Tuman xo’jaligi asosan agrar yo’nalishga ega, ya’ni unda qishloq xo’jalik mahsulotlarini 
yetkazib beruvchi hamda ayrim qayta ishlovchi sanoat korxonalari mavjud. Peshko’ tumani 
viloyat hududiy mehnat taqsimotida asosan paxta va g’alla (asosan, bug’doy) yetishtirishga 
hamda qorako’lchilikka ixtisoslashgan. 
Peshko’ tumani xo’jalik ixtisosi paxtachilik bilan bog’liq tarmoqlarning jadal 
rivojlanayotganligi bilan asosiy o’rinni egallaydi. Bundan tashqari, bu yerning tabiiy iqlim 
sharoiti g’allachilik, bog’dorchilik, pillachilik, mevasabzavot yetishtirish, chorvachilik kabi 
qishloq xo’jaligi tarmoqlarini rivojlantirish uchun qulay.
Buxoro viloyat yalpi hududiy mahsulotining 5,6 foizi ushbu Peshko’ tuman hissasiga 
to’g’ri keladi. Peshko’ tumani hissasiga viloyat sanoat mahsuloti ishlab chiqarishining 2,1, 
chakana savdoning 3,9, xalq itse’mol mollarining 0,8, qishloq xo’jaligi mahsulotining 9,1, 
importning 0,3 foizi pulli xizmatlarning 3,7, eksportning 4,1, to’g’ri keladi. Buxoro viloyat jami 
donli ekinlarning 8, paxta xom-ashyosining 9, kartoshkaning 12,4, sabzavotning 11,2, mevaning 
12,2 foizi Peshko’ tumani xo’jaliklarida yetishtirilgan. 
Bundan tashqari, tumanda qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlash, bozor 
infrastrukturasini barpo etish, aholining ishsiz qolgan qatlamini ish bilan ta’minlash, oziq-ovqat, 
qurilish, yengil sanoat tarmoqlarida kichik va o’rta tadbirkorlikni rivojlantirish muhim ahamiyat 
kasb etadi. 
 
Qishloq xo’jaligi tarmoqlarini joylashtirishga tabiiy va ijtimoiy - iqtisodiy omillar ta’sir 
ko’rsatadi. Tabiiy komponentlar ichida eng avallo iqlim, suv va tuproq, ya’ni agroiqlimiy 

---

111 
resurslarning ahamiyati katta. Iqlim sharoitlari, harorat, yer osti va yer usti suvlari, tuproq 
xususiyatlari qishloq xo’jaligining tarmoqlar va hududiy tarkibini ko’p jihatdan belgilab beradi. 
Jami ekin maydonining 7680 gektari g’alla ekinlari bilan, 6535 gektari paxta, 1035 ga 
meva 952 ga sabzavot ekinlari, 646 ga uzum, 322 ga poliz ekinlari, 45 ga kartoshka yetishtirish 
bilan band. Jami qishloq xo’jaligida foydalanadigan jami yerlar 837335 gektarga yaqin. Shundan 
sug’oriladigan yerlar 22755 ga, haydaladigan yerlar 16688 ga, ko’p yillik daraxtzorlar 1813 ga, 
shu jumladan mevali bog’lar 789 ga, yaylovlar 818547 ga ni tashkil etadi.
Bir yilda bu yerda o’rtacha 30-35 ming tonna paxta, 50 ming tonnadan ziyod g’alla, 45 
ming tonnaga yaqin turli xil sabzavot yetishtiriladi; g’allaning hosildorligi gektariga 40,3 
sentnerni, paxtaniki 27,3 sentnerni tashkil qiladi. Albatta, boshqa tumanlarga qaraganda, bu 
yerda bog’dorchilik va uzumchilik nisbatan rivojlangan. 
Tuman qishloq xo’jaligida mavjud bo’lgan katta muammo suvning yetishmasligidir. 
O’zbekistonda yog’ingarchilik kam bo’ladi, ayniqsa Quyi Amudaryo va Qizilqum sahrolarida 
yog’in kam yog’adi. Uning ustiga, qishloq xo’jalik ekinlari uchun suv eng zarur bo’lgan, 
o’simlik o’sadigan davrida yog’ingarchilik keskin kamayib ketadi.
Suv tanqisligi muammosini oqilona hal qilish yo’llaridan yana biri suvdan ehtiyotkorlik, 
tejamkorlik bilan foydalanish, uni isrof qilishga yo’l qo’ymaslikdir. Bu borada qator 
mamlakatlarda orttirilgan tajribalardan to’la foydalanishga qaratilgan tadbirchoralarni ko’rish 
zarur.
Tumаndа bаrpо etilgаn kоllеktоr - drеnаj sistеmаsining yetarli emаsligi, mаvjudlаrining 
esа vаqti-vаqti bilаn tоzаlаb turilmаsligi nаtijаsidа yerlаrning sug’оrilishini kеngаytirish 
nаtijаsidа tuprоqning sho’rlаnish jаrаyoni аktivligi оshuvigа hаmdа sho’rlаnish dаrаjаsining 
ko’tаrilishigа оlib kеlаdi. 
Tumanda qishloq xo’jaligini rivojlantirish uсhun quyidagi ishlar amalga oshirilsa 
maqsadga muvofiq bo’ladi; 
-
Sug’oriladigan tuproqlarning meliorativ holatini yaxshilash va unumdorligini oshirish 
uchun ularning mexanik tarkibi, bonitet bali va sho’rlanish darajasiga qarab, organik va mineral 
o’g’itlarni butun vegetatsiya davrida kiritish usullarini va tadbirlarini ishlab chiqish. 
-
Paxta, g’alla va boshqa qishloq xo’jalik ekinlarini yerlarga ekish uchun sho’r yerlarni 
yuvish, tekislash, tuproqlarning namini saqlash to’g’risida tavsiyalarni ishlab chiqish. 
-
Bog’lardan, sabzavotlar yuqori hosil olish borasida erta bahorda mevali daraxtlarga shakl 
berish va poliz o’simliklarini parvarishlash bo’yicha agrotexnikaviy tadbirlarni ishlab chiqish. 
Tuman qishloq xo’jaligida intensiv dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarini rivojlantirish 
bugungi kunda o'ta muhim. 
-
Viloyat o’rmon xo’jaligi yordami bilan shamol eroziyasi va garmselning oldini ilish 
uchun ihota daraxtzorlari barpo etish lozim.