Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Мавзу15 : Чет тили дарси ва режалаштириш. 
Режа:
1.
Дарс мақсади. 
2.
Дарс турлари, типлари. 
3.
Дарс босқичлари, конспекти. 
4.
Дарснинг хусусияти. 
5.
Ҳозирги даврда чет тили дарсига қўйиладиган талаблар.
6.
Режалаштириш. 
Ўқитиш жараёни тушунчаси қамровига ўқитувчи ва талаба фаолияти ҳамда ушбу 
жараёнинг ташкилий шакллари киради.
Таълимшуносликда бу жараён ўқув чораги (сместри), дарс машғулоти, номлари билан 
аталади. 
Дарс деганда, ўқув фаолиятининг айрим бир бўлаги тушунилади. 
Араб тилида “дарс” тушунчаси – мадрасада дарс ўтиладиган жой, диний мактаб, мударрия, 
дарс берувчи, муаллим, тадрис – бериш (ўтиш каби сўзлар билан) ўзакдошдир. 
Сўзлашув тилида машғулот, сабоқ деб ҳам юритилади. 
Машғулот сўзи эса машқ сўзи билан ўзакдошдир. Машқлар бажариш машғулотини ташкил 
этади. 
Чет тили ўқув предмети олийгоҳда ўрта махсус ўқув юртида, мактабда ўқув предмети 
сифатида дарс жараёнида ва дарсдан кейин ташкил этилади. 
Машҳур методист, дидактика соҳасининг етакчи мутахассисиМ.Н.Скотин: 
“Дарс педогогик асардир” деб таъриф берган. Дарснинг мақсади: Чет тили дарси бошқа 
ўқув предметларидан икки томони, яъни дарс мақсади ва мазумни билан фарқ қилади.
Чет тили дарсининг асосий хусусияти унинг амалий яъни нутқий йўналганлигидир.
Таълим жараёнини ташкил қилиш бевосита дарс мақсади билан боғлиқ. Дарсда амалий 
мақсаддан келиб чиқиб, хусусий вазифалар бажарилади. Мақсад бир дарсда ўртагача бўлиши 
мумкин. Буни таълим босқичи, дарснинг машғулотлари мажмуидаги ўрни, ўқув материали 
ўрганувчилар тайёргарлиги кабилар қараб белгиаланади.
Мақсадни аниқлашда қуйидагилар ҳисобга олинади: 
1)
Дарснинг асосий қисми: бошланғич этапда асосан оғзаки нутққа эътибор қаратилган; 
2)
Ўқиш техникасини ривожлантириш; 
3)
Ичида ўқиганда китоб (матндан ахборот олиш); 
4)
Ёзма машқларга нисбатан кам вақт талаб қилади.
Масалан: 1 курс амалий машғулот дарсида тўлиқ оғзаки нутққа қаратиш мумкин, аммо ёзма 
нутқни ҳам эсдан чиқармаслик керак. 
Ҳар қандай ҳолатда ҳам дарсни 4 мақсади: таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи ва 
амалий мақсадлари ҳисобга олиниб, мақсад белгиланади.
Дарс типлари чет тили дарси методик адабиётларда тасниф қилинган.
Дарснинг тизими типлари, турлари мавжуд. Дарс тизими деганда, бир аниқ белгиланган 
мавзу (матн) нутқ асосида кўникма ҳосил қилувчи дарслар йиғиндиси тушунилади.

---

Дарс тизими дарс типларига ажратиш мумкин. Одатда дарс типлари иккига ажратилади: 
1)
нутқ малакаларини ҳосил қилиш дарс типлари. 
2)
Аралаш дарс типлари. 
Машҳур немис методисти В.А.Бухбиндер чет тили дарсларини коммуникатив йўналишига 
қараб икки типга бўлади. 
У биринчи типни соф нутқ дарслари, иккинчи типни аралаш нутқ дарслари – нутқни 
ўргатишга қаратилади.
Иккинчи тип материалини ўргатиш. Бу иккала типни дарс турларига ажратиб уларни 
ўзгармайдиган ва ўзгарувчан қисмларга ажратамиз. 
Ўзгармайдиган қисмларга: 1) Дарснинг бошланиши; 2) Нутқ қисми; 3) Дарснинг якуни 
баҳолаш киритилади. 
Ўзгарувчан қисмларга эса: 1) материални киритиш фрагментлари; 2) тил материалини 
ўзлаштириш мустаҳкамлаш киритилади. Бухбиндер В.А. аралаш дарс типларини 13 турга, соф 
нутқ дарсларини 15 турга бўлади. У 28 та дарс моделларини аниқлаб, ҳозирги даврда чет тили 
дарсларининг 28 та турини кўрсатади. (Бу ҳақда Ж.Жалоловнинг “Инглиз тили ўқитиш 
методикаси” китоби 275 бетда атрофлича фикр юритилган). 
Дарс босқичлари. Ҳозирги замон чет тили дарси уч босқичдан иборат. Дарснинг 
бошланиши, асосий қисми ва якуний босқич.
Дарс умум дидактик, методик принциплар асосида ташкил қилинади, олиб борилади. 
Дарснинг асосий қисмида дарс мақсади рўёбга чиқарилади. Таълимий ва назорат машқлари 
ҳам шу вақтида бажарилади.
Дарснинг якуний босқичи, нотекис қисқача таҳлил этилади, баҳоланади, кейинги дарсга 
вазифалар берилади.
Уй вазифаси дарсга боғланган бўлиши керак. 
Дарс конспекти – бир соатлик конспект ёзиш учун дарснинг мавзуси, дарснинг асосий ва 
қўшимча вазифасини, дарснинг жиҳози, дарснинг тарбиявий томонини, дарсда қўлланадиган 
ибораларни ва юқоридаги уч босқични белгилаш зарур. 
Дарс конспекти ёзиш учун асосан қуйидагиларга эътибор берилади.
1.
Дарснинг мавзуси. 
2.
Дарснинг асосий вазифаси. 
3.
Дарснинг қўшимча вазифаси.
4.
Дарснинг жиҳози. 
5.
Дарснинг тарбиявий жараёни.
6.
Дарсда қўлланиладиган иборалар. 
Бу дарснинг умумий тазилишига қараб ёзиладиган конспект, уни ўзгартириш, қўшимча 
киритиш ҳар бир ўқитувчининг ўзига, педагогик маҳоратига боғлиқ. Лекин чет тили ўқитишга 
қўйиладиган талаб бир ҳилда бўлади: 
1.
Дарс илмий ташкил қилиниш, илмий текширилган принциплар асосида бўлиши керак. 
2.
Дарс жараёнида тўртта мақсадга амал қилиш зарур. 
3.
Дарсда танланган машқлар коммуникатив характерда бўлиши керак. 
4.
Дарсда чет тилини ўргатиш оғзаки йўналишда бўлиши. 
5.
Дарсда кўргазмалилик принципига риоя қилиниб, техника воситаларидан фойдаланиш. 
6.
Ўрганувчи ўргатувчига қараганда кўпроқ мулоқот қилиши лозим. 
7.
Дарсда чет тили билан она тилини нисбатан чет тили фойдасига бўлсин, яъни дарс инглиз 
тилида олиб борилсин.
8.
Оғзаки нутқ давомли бўлсин.
9.
Талаффуз, лексика, грамматикани амалий эгаллашга эришилсин. 
10.
Нутқ фаолияти турларига амалий эришилсин.
11.
Дарс нутқий йўналишда бўлсин. 
12.
Дарсда тил ўргатишда қизиқиш уйғотилсин.
13.
Дарсда мутақил ишлашга ўргатилсин. 
14.
Тил ўрганилаётган мамлакат ҳақида батафсил маълумотга эга бўлсин.
Режалаштириш. 
Дарс беришдан олдин ўтиладиган материал режалаштирилади. Бунга ўқув режа (ишчи 
дастур) кириб, ярим йилга ёки календар ўқув йилининг тўлиқ даврига тузилади. (Бу ерда ишчи 
режалар кўрсатилади). Режада ўқув дастури талаблари, ўқув методик мажмуа мазмуни ва 

---

тузилиши, дарс берадиган гуруҳ хусусияти ҳисобга олиниши керак. Дарс режасига қараб, дарс 
конспекти ёки маъруза матни тайёрланади.