Табиатдан фойдаланиш и=тисодиёти (тфи) фанининг илмий-назарий асослари

Амалга оширилган тажрибага, кўра сувга ресурс сифатида ҳақ тўлаш ижобий аҳамиятга эга. Одатда хўжаликлар суғориш суви, коллектор-зовур тармоқлари (хўжалик ичидаги зовурдан ташқари), электроэнергия тармоқлари ва магистрал йўлларни таъмирлаш, тик зовурлар, насос станциялари ва бошқа гидромелиоратив иншоотлар ҳамда техник жиҳозлар учун ҳақ тўламайдилар, булар давлат ҳисобига бажарилади. Аслида, бу юмушлар хўжалик ҳисобига бажарилишига аста-секин ўтиб мақсадга мувофиқ. Суғориш суви табиий ресурс сифатида хўжаликлар томонидан фойдаланилганда маълум нархда ҳақ тўлаш вақти келди. Чунки сув қатъий нархда сотилган тақдирда ундан оқилона фойдаланиш аломатлари сезила бошлайди, аввало керакли сув хўжаликда ишлатилади, ортиқча сув исрофгарчилигига йўл қўйилмайди.
Кейин суғориладиган ерларнинг мелиоратив аҳволини яхшилашга ҳақ тўланиши гидромелиоратив иншоатларни таъмирловчи ташкилотларнинг ўз ишига сидқидилдан ёндашишларига таъсир қилади. Бу ташкилотнинг хўжалик ҳисобига ўтишини тезлаштиради ёки у хўжалик ҳисобида бўлган тақдирда хўжаликлар билан аниқ ҳисоб-китобда ишлашни мустаҳкамлайди.
Сувга ҳақ тўлаш қишлоқ хўжалик ташкилотларининг сотиб олиш нархини ошириш ҳисобига эмас, балки хўжаликларнинг олаётган даромадлари асосида тўлашлари лозим, бунда хўжаликларда ҳақ тўлашда ҳеч қандай қизиқиш бўлмайди, бошқача айтганда, улар зарар кўрмайдилар. Хўжалик қачонки сувга ўз ҳисобидан ҳар бир куб метр миқдорига ҳақ тўласа, унда суғоришнинг замонавий усулларини қўллашга мажбур бўлади. Бунинг натижасида ерларнинг мелиоратив ҳолати ҳам яхшиланиб боради, грунт сувлари сатҳи пасайиш йўналишига ўтади. Бинобарин барқарор мелиоратив аҳвол таркиб топа бошлайди. Сув нархи туманда бир хил сифатга эга бўлган тақдирда бир кўрсаткичдаги миқдорда белгиланиши керак.
Назорат топшириқлари:
-Сув ресурсларини баҳолаш усулларини изоҳлаб беринг.
-Компенсация (тўлдириш) усулини тушунтириб беринг.
-Ҳақ тўлаш усулини тушунтириб таърифланг.
Илмий муаммолар.
1.Дунё сув манбаи ва унинг хусусияти.
2.Сувдан фойдаланиш таъмойиллари ва уларнинг афзалликлари.