Табиатдан фойдаланиш и=тисодиёти (тфи) фанининг илмий-назарий асослари

Мавзуга оид асосий муаммолар.
1.Дунё аҳолиси сонини ўсиш динамикаси ва унинг ўзига хос хусусияти.
2.Дунё аҳолисининг жойлашуви ва унга таъсир этувчи омиллар.
3.Аҳолининг кўпайиши ва унинг олдидаги муаммолар.
4.Ҳозирги кунда дунё аҳолиси ва атроф муҳит муаммоси.
1-савол бўйича ўқитувчининг мақсадлари.
-Дунё аҳолиси моҳиятини изоҳлаб бериш;
-Дунё аҳолиси сонини ўсиш динамикасини ёритиб бериш;
1-савол баёнига оид муаммолар.
-Дунё аҳолиси моҳияти ва уни ҳозирги кун муаммолари;
-Дунё аҳолиси сонини ўсиш динамикасидаги хусусиятлар;
Идентив ўқув мақсадлари:
-Аҳоли тушунчасини ёритади;
-Аҳолини кўпайиш хусусиятларини изоҳлайди;
-Аҳоли кўпайишини минтақалар доирасида фарқини тушунтиради.
1-асосий савол баёни.
Одамзод пайдо бўлган илк даврларда унинг табиий кўпайиши нисбатан жуда секин кечган. Янги эра бошларида Ер юзасида тахминан 250-300 млн киши яшаган бўлиб, шунинг 100-140 млн атрофидагиси Ҳиндистон, 70 миллионга яқини Хитой, 10 миллиондан зиёди Олд Осиё ва Шимолий Америкада яшаганлиги ҳақидаги фанга маълумотлар бизгача етиб келган. Ўша даврларда Собиқ Иттифоқ ҳудудида 5-10 млн киши яшаган., Марказий Осиё ва Кавказ орти минтақасида ҳам аҳоли анча зич бўлган.
Дунё аҳолиси сони 17-аср ўрталарига келибгина 0,5 млрд га етган, 19 аср ўрталарида, қарийиб 200 йилдан сўнг 1 млрдни ташкил этди. Умуман дунё аҳолиси сони 1 млрд бўлишига 1000000 йил муддат лозим бўлган бўлса, 2 млрд учун 80 йил, 3 млрдга 30 йил, 4 млрдга 15 йил, 5-6 млрд бўлишига 13-12 йил кифоя қилди (3-жадвал):
Дунё аҳолиси сонининг ўсиши (млн киши), 3-жадвал

Йиллар	Аҳоли сони	Йиллар	Аҳоли сони
1000	288	1950	2508
1500	436	1960	3010
1650	545	1970	3632
1750	728	1980	4430
1800	911	1987	5000
1900	1617	1999	6000
1940	2252	2000	6080

Ҳозир дунё аҳолисининг йилига ўртача 80 млн кишига ортиб бораётганлиги эътиборга олинса, 2025 йилда сайёрамизда 8206 млн, 2050 йилда 9-10 млрд аҳоли яшаши башорат қилинмоқда. (БМТ башорати). Дунё аҳолисининг тез суратлар билан кўпайиши 20-асрнинг ўрталарида ўзининг энг юқори даражаларига кўтарилди. Бу жараён айниқса, Осий, Африка, Лотин Америкаси мамлакатларида «демографик портлаш» га сабаб бўлди. 1950-1987 йиллар мобайнида ушбу мамлакатлар аҳолиси қарийиб 2,26 мартага кўпайди. Дунё аҳолисининг 80% дан зиёди айнан ўша мамлакатларда яшамоқда.
21 аср бўсағасига келиб аҳолиси сони 10 млн кишидан ортган мамлакатлар сони 71 тага етди. Шулардан 11 тасида аҳоли сони 100 миллиондан ортди. Аҳоли сони 10 миллиондан ортган мамлакатларнинг 50 дан ортиғи ҳам Осиё, Африка ва Лотин Америкаси ҳиссасига тўғри келади. Умуман ушбу мамлакатларда дунё аҳолисининг салкам 95 % и истиқомат қилади. Хитой, Ҳиндистон, АҚШ, Индонезия, Бразилия ва Россияда ер шари аҳолисининг деярли ярми яшамоқда.