Табиатдан фойдаланиш и=тисодиёти (тфи) фанининг илмий-назарий асослари

Мавзуга оид таянч иборалар ва тушунчалар.
Дунё сув захираси, компенсация усули, ҳақ тўлаш механизми.
Мавзуга оид асосий муаммолар.
1.Дунё сув манбаи ва иқтисодиёт.
2.Сувдан фойдаланиш таъмойиллари ва уларнинг афзалликлари.
1-савол бўйича ўқитувчининг мақсадлари.
-Сув ноёб ресурс эканлигини изоҳлаб бериш.
-Суғорма деҳқончилик ва табақалашган рентани тушунтириш.
1-савол баёнига оид муаммолар.
-Сув асосий табиий ресурс сифатида.
-Суғорма деҳқончилик ва табақалашган рентани моҳияти.
Идентив ўқув мақсадлари.
-Дунё сув ресурсини изоҳлаб беради.
-Сув манбаларини тушунтиради.
1-асосий савол баёни.
Сув ноёб бойлик, уни ҳеч қандай минерал бойликка тенглаштириб бўлмайди. Бинобарин, сувни баҳолаш ҳам анча мураккаб жараён. Рента муносабатлари асосида сувни ҳам баҳолаш мумкин. Бу айниқса, қуруқ иқлим шароитида, иқлим сувнинг тақчиллиги жиддий сезилиб турган вазиятда жуда ҳам қўл келади. Арид шароитида сувни баҳолаш табақаланган рента асосида амалга оширилиши керак. Хўжаликлар суғорма деҳқончилик асосида қанчалик кўп даромад олса, табақаланган рента ҳам шунчалик катта бўлади ва сувнинг баҳоси ҳам юқори бўлади.
Табақаланган ер рентаси қўшимча даромадга боғлиқлиги, яъни ердан турлича (Ҳайдаладиган ер, яйлов, пичанзор, қурилиш, йўл ва бошқалар) фойдаланиш натижасида унинг баҳосига таъсир эътувчи сувдан фойдаланилганда ҳам дифференциал рента деҳқончиликда қандай маҳсулот (пахта, шоли ва бошқалар) ёки ердан саноат, қурилиш объекти сифатида фойдаланиш йўналишига боғлиқ ҳолда сувнинг баҳоси ҳам турлича аниқланади. Бу борада сувнинг сифати ҳам маълум даражада уни баҳолашга таъсир этади. Шўр сув билан суғориш деҳқончиликда маҳсулдорликни мутлоқ катталигини оширишга имкон бермайди, боз устига сифати ҳам пастроқ бўлади. Дарвоқе, табақалашган сув рентасининг қўшимча даромад келтириши чекланади. Чирчиқ дарёси ҳавзасида суғорма деҳқончилик шўрланмаган оддий бўз тупроқларда тоза, ифлосланмаган сув билан олиб борилади, ҳосилдорлик юқори, маҳсулот сифати андозаларига тўғри келади. Қорақалпоғистонда шўрланган тупроқлардашўр сув асосида деҳқончилик билан шуғулланилади. Натижа сезиларли даражада паст, умумий ўртача ҳосилдорлик Чирчиқ водийсидан (пахта ҳосилдорлиги бўйича) 3 марта кам, сифат ҳам шунга яраша тавсифланади. Демак, сувнинг сифати табақаланган рентага фаол таъсир этади.