T. Vesos “Yetim qolgan opa-uka” (Qushlar) birinchi qism

 
 
 
 
40
Munavvarlik shu asnoda keldi. Munawarlikning o'zgachasi: chaqmoqdan o't 
chiqdi-yu uning barcha kulfatlarini bir yoqlik qildi. Birdan hammasi ravshan 
bo'ldi-qo'ydi. Ravshanlikka ravshan, ammo ancha qiyin... 
U yassi toshdan sakrab turdi. 
Chaqmoq chaqnadi. Faqat shunda uning ichida ham chaqnadi va butun 
borlig'ini yoritdi — munavvar qildi. 
Yo'q! — dedi qo'rqib, bir oz o'ylagach, unday qilolmayman. 
U endi qizni unutgan edi. Qiz tortiq qilgan quvonchdan lazzatlanib o'tirganida yalt 
etib keldi bu fikr. Qalbida yuz bergan ana shu yorishish unga muammodan qutilish 
yo’lni ko'rsatdi — rejasi boshdan oyoq unga ravshan bo'ldi. 
Bu reja Mattisni bosib yotgan kulfatlar ichidan rahm-shafqat bilmay bir 
lahzada unib chiqdi. Mattis butun borlig'i yonib-tutashib ketsa ham uni hech so'zsiz 
va qo'rquvsiz qabul qilmay iloji yo'q edi. Endi u nima qilish kerakligini bilardi, u 
buni tushundi va bunga itoat qildi. 
Mattis, qiz tabarruk qilgan toshda o'tirardi. Shu asnoda to'satdan uning 
miyasiga bu fikr keldi. Bu uqubatli nochorlikdan qutulishning birdan-bir yo'li edi... 
Xege, Yorgen, Mattis, o'ylar edi u. Orada loyxo'rak yo'q, u boshqa yerda. 
Mattis o'zi buning farqiga bormagan holda hamon toshda o'tirardi. 
— Bu shu qadar og'ir, — dedi u baland ovoz bilan. 
Ammo bum hech kim eshitmadi. Aqlli bo'lish og'ir, o'ylar edi u. 
 
 
 
 
41
Reja maxfiy edi. Hamma ishni nihoyatda qattiq sir tutgan holda ado etish 
lozim edi. Hatto Xegega ham bir og'iz so'z aytmadi — aytsa, u shu ondayoq 
aralashadi va uni amalga oshirishga yo'l bermaydi. 

---

Reja juda og'ir sharoitlarda amalga oshiriladi. Shuning uchun ham munavvarlik 
quvonchi pasaygach, Mattis maqbulroq bir chora topishga haqqim bor, degan 
xulosaga keldi. 
Ertasi kuni u Yorgen ishga ketguncha sabr qilib o'tirdi-da, so'ng tantanavor 
ko'rinishda Xegening oldiga kirdi. Xege o'z koftalarini to'qib o'tirar va o'zicha 
ming'illab bir narsani xirgoyi qilar edi. 
— Nima bo'ldi, Mattis? — so'radi u kuylashni to'xtatib. Mattisning afti-angoridan 
qandaydir juda jiddiy gap ochmoqchi ekanligi ko'rinib turardi. 
— Bu muhim, — dedi u. — Sen o'ylaganingdan muhimroq. 
— Qani, ayt bo'lmasa, — bir oz sabrsizlik bilan talab qildi Xege. 
Mattisning ovozi xuddi tomog'i qurigandek eshitildi. 
— Ayt, Yorgen bilan bo'lishni xohlaysanmi, men bilanmi... endi... — u gapning 
po'stkallasini aytib qo'ya qoldi. 
Ortiq Xegega izohning keragi yo'q edi. O'ylab o'tirishga ham muhtojligi yo'qdek 
ko'rinardi. 
— Hammasi qanday bo'lsa, shunday qoladi, — dedi u qat'iy ravishda. — Men kim 
bilan bo'lishimni o'zing ham bilasan, men o'sha bilan bo'Iaman... Endi... 
— Ha, lekin u holda... — dedi Mattis qat'iyatsiz. Lekin gapni xato boshlaganini, 
ortiqcha gapirib yuborishiga sal qoiganini payqab, o'zini to'xtatib qoldi. Xege har 
narsani bir yoqlama baholardi. 
— Bu tabiiyligini tushunmaysanmi, axir? O'zing o'ylab ko'r. 
U o'ylab ko'rdi va Xegening haqligini tan olishga majbur bo'ldi, ammo hali 
hammasi o'zgarishi mumkin-ku! U bu fikrga yopishib oldi. O'zgarishi' mumkin, 
bilaman. Tugadi. Tamom. Dalada bir-birini chimchilaganlarning muhabbati 
tugagani kabi. 
— Xege, hech narsa o'zgarmasligiga ishonasanmi? — hammasi uning javobiga 
bog'liq edi. 
— Ha, shu yerda o'tirganimga ishonganimday ishonaman, —javob berdi u. — 
Xudoga shukur. 
Mattisning boshi egildi: 
— Nima ham der edim... 
Xege nima deyayotganini biladi. Uning ovozi toshday qattiq edi. Endi Mattisda 
Xegeni o'ziga qaytarishga hech qanday umid qolmadi. 
— Bu oqil va qiyin ish, — dedi Mattis. — Ha, unday qilish oson emas. 
— Nimani? Qanday qilish? — so'radi Xege. — Nahotki Yorgen ikkimizni 
keragicha daromad ishlab topisholmaydi deb o'ylasang? 
Mattis lol bo'lib qoldi: Xege hech nimani tushunmabdi. 
— Sen men uchun sevinishing kerak, Mattis, — Xegening bu so'zlari hammasini 
hal qildi. 
Shirq: qulf qulflandi. 
— Ha... sevinishim... — dedi u. Berkildi. Endi gaplashadigan gap qolmadi. 
— Yana bir nima demoqchimiding? — do'stona ohangda so'radi Xege, chunki 
Mattis indamasdi, ammo ketmasdi ham. 
Mattis boshini chayqadi. Xege, hammasi ravshan... Bundan ham 
ravshanrog'i bo'lmaydi, deb javqb berdi unga. Demak, masala hal. U o'zining 

---

buyuk rejasini amalga oshirishi kerak. Ammo oldin bu yerda yana ozroq tura 
turadi.