f ( x ) d x
kabi
belgilanadi.
11.2-ta’rif.
A gar
t
-»
+00
da F ( t ) =
j^ f ( x ) d x
funksiyaning chekli limiti
m avjud boMsa, / Q
+
f ( x ) d x
xosm as integral yaqinlashuvchi deyiladi,
f ( x )
funksiya
esa cheksiz [a ; +
00
)
oraliqda integrallanuvchi funksiya
deb ataladi.
A gar
t
-»
+00
da F ( t ) =
fa f ( x ) d x
funksiyaning limiti cheksiz yoki mavjud
boMmasa, u holda
f*™ f ( x ) d x xosmas integral uzoqlashuvchi
deyiladi.
283
Chekli yoki cheksiz limit xosm as integralning qiymati deyiladi va
fa
f ( x ) d x
= ^lirn^
f ^ f ( x ) d x
kabi yoziladi.
„ ,
. . 7
dx
11.3-misol. J
, °t£ R , integralni yaqinlashishga tekshiring.
Yechish.
Agar a ^ l bo‘lsa, u holda
' tix
rcix
..
f ~ = lim f — = lim
—
I
X
x “
f- и . » ! — a
Demak,
= lim ------(/l_ur- l ) ,
f
dx
| —-— , Var > 1,
1 ~ = ,^
l ~ a
1 *
!(oo,
V ar < 1.
A g a r a = l bo'lsa, u holda
dx
..
rtfr
— = lim — = li
J
X
J X
l-H o0
1
1 A
------+ ---
a
a
f — = lim f — = lim In |
x\f
= lim In/ = oc .
j
X
t - * * ”
-J
X
'-*+<*
11
и<о
-к» I
Demak, | — integral a > l da yaqinlashuvchi, a < l da uzoqlashuvchi ekan
i
-bao
11.4-misol.
|
e'^ dx, a>
0 ni hisoblang.
0
* р
/
— - c a r
Yechish.
|
e~axdx =
lim J
e~acdx =
lim — — I* = lim
»
i- + + a jJ
t—
и-со
/ j
10
f -»-fco
0
0
4
✓
oreaf у a
-foo
11.5-misoI.
|
cos xdx
ni yaqinlashishga tekshiring.
о
Yechish.
Bu xosmas integral uzoqlashuvchi bo'ladi, chunki ^->+oo da
t
F (t) =
j" cos
xdx
= sin
t
0
funksiya limitga ega emas.
284
Funksiyaning I-00,
b\
oraliq bo‘yicha xosmas integrali ham yuqoridagi kabi
ta’riflanadi.
0
dx
11.6-misol.
J
j — j. ni yaqinlashishga tekshiring.
Yechish. f -—— = lim [--- - = lim
arctgx
1° = lim
(arctg
0 —
arctgr) = —
4
,l + x‘
r-*~*3r
1+x2
i-»—
lr
*
2
о
,
Demak, integral yaqinlashuvchi va
J -----7 = —.
Aytaylik,/fx) funksiya
(-00
;+x>) da uzluksiz bo ism. U holda biror ce (-oo;4oo)
-HW
с
uchun J
J{x)dx
va
J"/(x)dr integrallar yig‘indisi bu funksiyaning ikkala
С
-«>
integrallash chegaralan ham cheksiz bo‘lgan xosmas integrali deyiladi va
+co
quyidagicha yoziladi:
J
f(x)dx
Demak,
+cc
с
+oo
J /(x)dx= J/(x)c&+
j f(x)dx
-M
_»
с
va ta’rif bo‘yicha
+ »
с
t
I
f(x)dx=hm jf(x )d x
+ lim
jf(x )d x
(3)
~00
Г
с
deb qabul qilamiz.
-fon
Agar (3) dagi ikkala limit ham mavjud va chekli boisa,
J
/(x)dx integral
-oo
yaqinlashuvchi, aks holda uzoqlashuvchi deyiladi.
7
dx
11.9-misoI. J
integralni yaqinlashishga tekshiring.
Yechish.
(3) formulada
c
=0 deb olamiz. U holda
dx
r
dx
J
dx
,.
f
dx
..
r
dx
0
7
dx
°f
dx
7 dx
°f dx
J-
J --
2
~ ",
-- T+ :--
7
-
hm --- 7 + hm -
_{,l + x
Ll+x-
f. 1 + x
1 + x
1
285
= lim
arctgxi
+ lim
arclgxt =
lim
(arcfgO
-
arclgr)
+ lim
(arctgt - arctgO)
=
, r
t~ + + o
о
Ю
Г -+ -< Ю
/ - * 4oo
1
1
--КЛ-—71-К.
2
2
+O0
Geometrik nuqtai nazardan yaqinlashuvchi
J
f (x)dx
xosmas integral
y=f(x
)>0 egri chiziq,
x=a,
j/=0 to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan va
Ox
o‘qi
yo‘nalishida cheksiz cho‘zilgan figuraning chekli
S
yuzaga ega ekanligini anglatadi
b
-fcG
(64-rasm). Shunga o‘xshash,
J
f{x)dx
va
^f(x )dx
yaqinlashuvchi xosmas
integrallarga ham geometrik talqin berish mumkin.
64-rasm
2-§. Xosmas integrating xossalari
Yuqorida kiritilgan xosmas integrallar aniq integrallarga o'xshash xossalarga
ega:
4-со
11.10-xossa. Agar
J
/
(xjdx
xosmas integral yaqinlashuvchi va /r-o‘zgarmas
a
+co
-Н»
+oo
son boisa,
J
kj (x)dx
ham yaqinlashuvchi va
J
kf' (x)dx =k
J
/
(x)dx
tenglik o‘rinli
a
a
a
bo‘ladi.
Isbot (11-1-masala).
286
11.11-xossa. Agar
fa f(x )dx
va /J"
cp(x)dx
yaqinlashuvchi bo'lsa, u
holda
/a+ (/(x ) ±
(p(x))dx
yaqinlashuvchi
va
/a+°°(A *) ±
=
fa f(x )dx
±
f*°°
tenglik o'rinli bo'ladi.
Isbot
(11-1-masala).
11.12-xossa
Agar
fa f(x )dx
xosmas integral yaqinlashuvchi bo'lsa, u
holda ixtiyoriy
b > a
uchun
fb f(x )dx
integrali ham yaqinlashuvchi bo'ladi va a
fa f(x )dx
=
f(x )dx
+
fb °° f(x )d x
o'rinli bo'ladi.
Isbot
(11-lmasala).
11.13-xossa.
Agar
x E
[a; +
00
) uchun
f(x )
> 0 va bu funksiyaning xosmas
integrali yaqinlashuvchi bo'lsa, u holda /Q+°°
f(x)dx >
0 bo'ladi.
Isbot
(11-1-masala).
11.14-xossa. Aytaylik
f(x )
va
funksiyalar
[a;
+
00
) da aniqlangan,
uzluksiz va 0 <
f(x
) <
cp(x
) shartni qanoatlantirsin. U holda
a) agar Ja+0°
(p(x)dx
yaqinlashuvchi bo'lsa, /a+°°
f(x)dx
ham yaqinlashuvchi
bo'ladi;
b) agar
f*°° f(x )dx
uzoqlashuvchi bo'lsa, Ja+°°
cp(x)dx
ham uzoqlashuvchi
bo'ladi.
Isbot
0 Aniq integral xossalariga ko'ra ixtiyoriy
t > a
uchun
f*f(x )d x <
f*
o'rinli.
Agar
f*°°(p(x)dx
yaqinlashuvchi bo'lsa, u holda F (t) =
f^f(x )d x <
fa cp(x)dx < f*°°
<
+00
munosabatlar o'rinli bo'ladi. Demak, F(t)
funksiya yuqoridan chegaralangan. Shuningdek,
f(x ) >
0 bo'lgani uchun F(t)
funksiya о suvchi bo'ladi. Bulardan ^lim F(t) chekli limitning mavjudligi, ya’ni
fa fM d x
yaqinlashuvchiligi kelib chiqadi.
287
Aksincha, /о+
f{x)dx
uzoqlashuvchi boMsin.
f(x ) >
0 shartdan F (t) =
j^f(x )d x
funksiyaning
t -*■
+00
da
+00
intilishi kelib chiqadi.
f* f(x )d x <
fa
tengsizlikdan
f^
) funksiyaning ham
t
-»
+00
da
+00
intilishi, ya’ni
f* (p(x)dx
uzoqlashuvchiligi kelib chiqadi.
11.15-misol.
-j0==
integralni yaqinlashishga tekshiring.
Yechish.
11.14-xossadan foydalanamiz. Berilgan integralni
f ^ ° ° ^
integral
bilan solishtiramiz, bu integral
a >
1 da yaqinlashuvchi (11.3-misol). [l;+oo) da
-
7
= = = —
~F
f =
\
bo‘lganligi sababli, J +” ^ in t e g r a t in g yaqinlashishidan berilgan
+1
v*
x2
J*°°
integralning yaqinlashishi kelib chiqadi.
3-§. Absolyut yaqinlashuvchi integrallar
Quyida xosmas integral yaqinlashuvchi boMishining zaruriy va yetarli shartini
isbotsiz keltiramiz [2, 210-b.].
11.16-teorema (Koshi teoremasi). Quyidagi Ja+
f(x )dx
xosmas integral
yaqinlashuvchi boMishi uchun ixtiyoriy £ > 0 son olinganda ham, shunday
t0 (t0 >
a)
soni topilib,
t'
>
t0/1"
> t0 boMgan ixtiyoriy t',
t"
lar uchun
/(x)dx| <
e
tengsizlikning bajarilishi zarur va yetarli.
Ushbu teoremadan xosmas integrallaming yaqinlashuvchiligini aniqlashda
foydalanish qiyin, ammo bu teorema muhim nazariy ahamiyatga ega va undan
quyidagi teoremani isbot qilishda foydalanamiz.
11.17-teorema.
Agar
f* m\f(x)\dx
xosmas integral yaqinlashuvchi boMsa, u
holda
J*°° fix') dx
xosmas integral ham yaqinlashuvchi boMadi.
+00
Isbot.
0 Shartga ko‘ra
J
\
f(x)\dx
yaqinlashuvchi integral. 11.16-teoremaga
a
asosan, ixtiyoriy e>0 son olinganda ham, shunday
to (to>a)
soni topiladiki,
288
’>
t0, t"> t0(t"> t)
bo'lganda
^\f(x)\dx
tengsizlik bajariladi. Ammo
t
r
f
\f(x)dx<\\f{x)\dx.
r
(
Demak, ixtiyoriy e>0 son olinganda ham, shunday
t0 (to>a)
soni topiladiki,
t ’> ta t ”> t0
boMganda
г
\f(x)dx
<£
boMadi. 11.16-teoremaga asosan
Do'stlaringiz bilan baham: |