Т ш ш n a V mama w j ш ш a f t

Култыгин В.
Незападные концепции глобализации. http://www. 
perspekti w .in fo/print.php 
J O 'sha 
joy 
da.
162

---

fikricha, globallashuv tabiiy jarayon emas, balki u siyosiy boshqa- 
riladi. G loballashuvning asosiy raqibi - bu m iiliy oppozitsiyadir.1
A lbatta globallashuv jarayonining salbiy oqibatlaridan k o ‘z 
yum ib bo'lm aydi. Ayniqsa uning madaniy standartizatsiya, in- 
form atizatsiya va qadriyatiy universalizatsiya jarayonlari miiliy 
identifikatsiya krizisini keltirib chiqaradi. A m m o bunday salbiy 
holatlam ing oldini olishning samarali y o ‘li bu- ushbu jarayonning 
faqatgina ta ’sir obyekti em as, balki subyektti ham boMishdir. Bu- 
gungi kunda ayrim davlatlarni hisobga olm aganda dunyoning de- 
yarli barcha m am lakatlari globallashuvning obyekti hisoblanadi. 
M asalan, YAponiya ushbu jarayonning ham obyekti, ham subyekti. 
U globallashuvning obyekti sifatida G ‘arb qadriyatlarini o ‘zlashti- 
rib, subyekt sifatida ularni adaptatsiyalashgan ko‘rinishda Osiyo- 
ning boshqa m am lakatlariga taqdim etmoqda. G loballashuv davr 
taqozosi, rivojlanishning ayni dam dagi tabiiy qonuniyati. Undan 
voz kechish yoki boshqacha yoMdan rivojlanish m um kin emas.
Bugungi kunda globallashuv atamasi shunchalik m ashhur 
bo‘lib ketganki, uni XXI asr m ahsuli desak m ubolag‘a bo‘lmaydi. 
Shu o ‘rinda, izohlash uchun xilma-xil yondashuvlar, nazariyalar, 
paradigm alar ishlab chiqilgan bo‘lib, ularning ham m asini sharhlab 
quyidagi xulosaga kelish m um kin: globallashuv xalqlar, mamlakat- 
lar transform atsiyasi, insoniyatning bir butunlikka integratsiyasini 
keltirib chiqaradi. Shu m a’noda, muayyan jam iyat o ‘zidan yetuk 
deb hisoblagan boshqa jam iyatning mafkura, qarashlar, ilmiy-tex- 
nikaviy, m adaniy yutuqlam i o ‘zlashtirishi globallashuv ta ’siri osti­
da bo‘ladi. Shu borada, kim dir buni jahonning yangi tarkibi shakl- 
lanishida xalqlam ing yaqinlashuviga, iqtisodiy farovonlikka ijobiy 
ta’sir etadi, deb (K .O m ae, P.Draker, T.Piters, S.Reysmit, S.Xanting- 
ton va b.) hisoblasa, boshqalar (Z.Baum an, N.V.Zagladin, F.Fuku- 
yama, G.P.Martin, X.Shum an, M .G.Delyagin, V.I.Dobrenkov va b.) 
globallashuv m illiylikning y o ‘qolishi, b ir m am lakatning boshqa
1 O 'sha joyda.
163

---

yirik ilmiy salohiyatga ega boMgan davlatlarga qaram ligini oshiradi 
deb qaraydilar.
Shu asnoda nafaqat oddiy o ‘quvchi, balki o ‘z m ustaqil musho- 
hada-m ulohazasiga ega boMgan odam larda ham globaliashuv ja ­
rayoni ta ’siridajahonning yangi tarkibi yoki boMmasa millatlarning 
totuvligini ta ’minlovchi madaniyati, m a’naviyati qanday boMishi 
to ‘g ‘risida gumon-shubhalar, ikkilanishlar paydo boMishi tabiiy.
Bundan tashqari, globaliashuv m asalasiga oid zam onaviy 
bahslar ushbu muammoni yanada chigallashtirib yuborm oqda ham ­
da yangi m uqobil g 'oya, nazariyalam ing paydo boMishiga turtki 
berm oqda. Jum ladan, fransuz olimi Jak Le D yum gi quyidagi yon- 
dashuvlam i ishlab chiqadi:
Liberal yondashuv. G lobaliashuv faqatgina obyektiv jarayon 
em as, foydali fenom en sifatida iqtisodiy, ijtim oiy sam aradorlikka 
olib keladi;
M adaniy yondashuv. M illiy m adaniyatlar inqirozi tarixiy jam i­
yatlar to ‘qnashuvi, “chatishgan m adaniyat” ning paydo boMishi” 1.
Yuqoridagi yondashuv lardan farqli oMaroq Golland tad- 
qiqotchisi Ya.N.Piters globallashuvni izohlashda quyidagi paradig- 
m alar tipologiyasini taklif etadi.
“Sivilizatsiyalar to ‘qnashuvi” . Turli m adaniyatga m ansub jam i­
yat m am lakatlarining konfirontatsiyasi;
“M akdonaldlashuv”. Transm illiy kom paniyalar am alga oshi- 
rayotgan m oderinizatsiya ostida (vestem izatsiya, yevropizatsiya, 
am erikanizatsiya) madaniyatlari gegemonlashuvi.
“Gibridlashuv” . Xalqaro m unosabatlar ostida umumiy, aralash 
m adaniyatning paydo boMishi”2.
G loballashuvning bir qator m uam m olariga Z. Baum an ham 
o ‘zining ko‘plab ishlarida alohida to'xtalgan. Globaliashuv, uning 
fikricha, nafaqat yagona dunyoning shakllanishi, balki uning 
alohida qism larga ajratishining kuehayishi va oxir-oqibatda uning
1